Εγώ θέλω να επικεντρωθώ λίγο στο τι σημαίνει αποικία και τι ομοιότητες μπορεί να υπάρχουν με την κατάσταση της Ελλάδας σήμερα, ή όπως διαμορφώνεται στο ορατό μέλλον. Ο αποικισμός (έννοια με θετικούς συνειρμούς, θυμήσου τη Μασσαλία και τη Magna Graecia) και η αποικιοκρατία (εδώ οι συνειρμοί είναι σαφώς αρνητικοί) έχουν βέβαια πάρει διάφορες μορφές ιστορικά κατά τόπους. Λέω να μεταφερθούμε στον 18ο αιώνα και στην υπό βρετανική διοίκηση ανατολική ακτή της βόρειας Αμερικής, στις Δεκατρείς Αποικίες που στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα θα γίνονταν ο πρώτος πυρήνας αυτού που λέμε σήμερα Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Με αδρά λόγια, μερικά εγκυκλοπαιδικά για την κατάσταση εκεί τότε. Άποικοι βρετανικής καταγωγής, ως επί το πλείστον. Ιθαγενείς, κάποιοι αφομοιωμένοι υπό τον έλεγχο των αποίκων, άλλοι όχι. Αφρικανοί δούλοι. Φυτείες και παράκτιες πόλεις, όπου ζει ο περισσότερος πληθυσμός υπό αποικιακή διοίκηση. Παραγωγή; Πλούσια. Γούνες στο βορρά, καπνά, μπαμπάκι προς νότο, ζαχαροκάλαμα πιο κάτω στην Καραϊβική. Προϊόντα που δεν καλλιεργούνται στην Ευρώπη, που έδιναν πλούτο στους αποίκους (αν και δεν ξέρω μήπως κάποιοι μεγαλοκτηματίες είχαν έδρα το Λονδίνο, σου θυμίζει τίποτα άραγε αυτό;), και που αν μεταποιούνταν και πωλούνταν στις αγορές της Ευρώπης μεταποιημένα θα μπορούσαν να τους κάνουν ακόμα πιο πλούσιους.
Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς τις νομικές διευθετήσεις που θέσπιζαν τις οικονομικές σχέσεις μητροπολιτικής Βρετανίας - αποικιών - υπόλοιπου κόσμου. Πρόκειται για μια σειρά νόμων που επέβαλε το Λονδίνο, οι οποίοι ρύθμιζαν επακριβώς την οικονομική δραστηριότητα των αποικιών. Το πιο γνωστό σύνολο τέτοιων νόμων αναφέρεται ως Navigation Acts. Μερικές διατάξεις:
- Η αποικιακή παραγωγή σε καπνά, ζάχαρη, μπαμπάκι μεταφέρεται στην Ευρώπη σε αγγλικά και μόνο αγγλικά πλοία, με τουλάχιστον 75% αγγλικά πληρώματα. Προκειμένου για εξαγωγές στην υπόλοιπη Ευρώπη ή σε αποικίες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, τα προϊόντα εκτελωνίζονται και πληρώνεται φόρος εξαγωγής.
- Οι εισαγωγές μεταποιημένων αγαθών στην Αγγλία ή στις αποικίες της από αλλού στην Ευρώπη επιτρέπεται να γίνεται μόνο με αγγλικά πλοία.
Άλλοι νόμοι περιόριζαν και επέβαλαν φόρους σε άλλους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Όρεξη νά 'χει κανείς να διαβάζει. Wool Act, Sugar Act, Iron Act, Hat Act... Τα δύο τελευταία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Με το Iron Act του 1750, μεταξύ άλλων απαγορεύτηκε τελείως η δημιουργία μεταποιητικών μονάδων προϊόντων σιδήρου (εργαλεία, όπλα) στις αποικίες. Με το Hat Act του 1732 μπήκαν περιορισμοί στην παραγωγή... καπέλων (!!!) από τους αποίκους, με αποτέλεσμα οι άποικοι να πληρώνουν ακριβές τιμές για εισαγωγή αυτού του είδους ρουχισμού από τη μητρόπολη - και η ειρωνία φυσικά είναι ότι τις πρώτες ύλες για την παραγωγή των καπέλων τις έστελναν οι ίδιοι στην Αγγλία!
Οι νόμοι αυτοί δείχνουν ένα μοντέλο λειτουργίας μιας αποικίας. Παραγωγή πρώτων υλών, που τροφοδοτούν σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα τη μεταποιητική οικονομία της μητρόπολης. Σχετική ανάπτυξη και πάντως κατώτερη του δυναμικού της αποικίας, ώστε πρώτον να υπάρχει μια σχετική αγοραστική δύναμη για αγορά προϊόντων της μητρόπολης, δεύτερον, λόγω των περιοριστικών νόμων, να υπάρχουν αγοραστικές ανάγκες προϊόντων ευρωπαϊκών, που και πάλι επιτρέπεται να καλυφθούν μόνο με εισαγωγές από τη μητρόπολη. Μ' αυτόν τον τρόπο, η μητρόπολη εφοδιάζεται με προνομιακούς όρους με τις φτηνές πρώτες ύλες που έχει ανάγκη η μεταποίησή της. Έχει εξασφαλισμένες αγορές στις αποικίες, αφού αυτές δεν επιτρέπεται να εισάγουν φτηνότερα από αλλού. Έχει πλεονεκτική θέση στο διεθνή ανταγωνισμό για να εξάγει και σε άλλες αγορές, λόγω των φτηνών πρώτων υλών. Η αποικία παραμένει εξαρτημένη από τη μητρόπολη, εάν θέλει να έχει ένα κάποιο επίπεδο ζωής, αφού αυτό μπορεί να στηριχθεί μόνο με εισαγωγές από τη μητρόπολη. Απολαμβάνει κάποια ανάπτυξη, αλλά με περιορισμούς. Αντισταθμιστικώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση της βόρειας Αμερικής, ο άποικος απολάμβανε ανεξιθρησκεία και είχε τη δυνατότητα να έχει μια μπουκιά φαΐ, εφόσον το κυνηγούσε ή καλλιεργούσε ο ίδιος σε μια χώρα μεγάλη, πλούσια και παρθένα. Κανένα από αυτά τα δύο δεν ήταν δεδομένα για τον ξάδερφό του στο Λονδίνο, στο Μάντσεστερ ή στο Εδιμβούργο.
Αναφέρεται πολλές φορές ότι αυτοί οι περιορισμοί στο δυναμικό της ανάπτυξης των αποικιών συνετέλεσαν τελικά στο να συνεννοηθούν οι Δεκατρείς Αποικίες μεταξύ τους, να σηκώσουν μπαϊράκι και να οδηγηθούμε στην αμερικανική ανεξαρτησία. Έχει σημασία και το γεγονός ότι όλοι οι περιοριστικοί νόμοι επιβάλλονταν από το βρετανικό κοινοβούλιο, στο οποίο οι άποικοι δεν είχαν την παραμικρή εκπροσώπηση.
Και ερχόμαστε 250 χρόνια μετά, στην Ελλάδα, ή ίσως οι παρακάτω σκέψεις να ισχύουν για όλη τη λεγόμενη "περιφέρεια" της ευρωζώνης ή της ΕΕ. Εκ πρώτης όψεως, δεν υπάρχει καμία σχέση, θα έλεγε κανείς ότι συμβαίνουν ακριβώς τα αντίθετα. Το κυρίαρχο (φιλελεύθερο) οικονομικό δόγμα είναι αυτό της ελεύθερης οικονομικής δραστηριότητας, τόνωσης του ανταγωνισμού, ελευθέρου εμπορίου κλπ. Για το σκοπό αυτό, τα κράτη έχουν απεμπολήσει δυνατότητες στήριξης της εγχώριας παραγωγής όπως η επιβολή δασμών εισαγωγής ή η προνομιακή πολιτική απέναντι σε συγκεκριμένα προϊόντα (θυμάται κανείς τις μπανάνες Κρήτης;), μέσα δε στην ευρωζώνη έχει καταργηθεί και η δυνατότητα υποτίμησης εθνικού νομίσματος, που ήταν ένας επίπονος τρόπος στήριξης - επίπονος αλλά ανεκτός.
Βρισκόμαστε όμως σε κατάσταση βαθιάς δημοσιονομικής κρίσεως. Από δεξιά κι αριστερά, το ζητούμενο είναι η τόνωση της απασχόλησης και της παραγωγής - η περιβόητη ανάπτυξη. Πολλά και διάφορα λέγονται πώς θα έρθει η ανάπτυξη - και τείνει να επικρατήσει η σκέψη ότι η απλοποίηση της νομοθεσίας από μόνη της και μόνο αυτή είναι το κλειδί.
Συμφωνώ ότι η πάταξη της γραφειοκρατίας είναι ζωτικής σημασίας, εν τέλει για αυτή τούτη την ποιότητα της ζωής μας, και φυσικά και για την επιχειρηματικότητα. Υπάρχει όμως ένα απλό ερώτημα, που ειλικρινά δεν βλέπω να το απαντάει η πάταξη της γραφειοκρατίας. Έστω ότι ο καθένας μπορεί να ανοίξει μια μικρή επιχείρηση σε μία μέρα, με έδρα το υπόγειο του σπιτιού του. Όταν έρθει η ώρα ο φίλος αυτός να πουλήσει αυτό που παράγει, πώς θα το πουλήσει; Όταν οι ανταγωνιστές από τη μία είναι τεράστια συγκροτήματα με υπερσύγχρονες μεθόδους παραγωγής και διανομής, "όνομα" στην αγορά και διασυνδέσεις. Και από την άλλη, κινέζοι - "κινέζοι" που υποτιμούν το νόμισμα τους αρκετά ώστε να έρχονται σε μας φτηνότερα.
Η συνηθισμένη απάντηση είναι "μα ο φίλος στο υπόγειο θα πρέπει να καινοτομήσει"!!! Ψάχνω να βρω ποιος το πρωτοπέταξε αυτό και το επαναλαμβάνουν όλοι σα καραμέλα. Θα έρθει και η καινοτομία. Αλλά... δεν είναι δυνατό να περιμένεις 10 εκατομμύρια κόσμο να καινοτομεί όλος, κάθε μέρα για να στηρίξεις την οικονομία σου και την ανάκαμψή σου σε αυτό! Δε γίνονται αυτά. Πουθενά στον κόσμο. Πολλώ μάλλον, όταν ακούμε από αρμόδια χείλη για συστηματική καταστροφή της παιδείας επί δεκαετίες. Αλλά αυτό είναι άλλο μεγάλο θέμα.
Αυτό που θέλω να πω τελικά, είναι ότι χωρίς τα παραδοσιακά μέσα προστασίας, δεν βλέπω πώς θα ανακάμψει και θα αναπτυχθεί κάποιος κλάδος που υπόκειται σε ανταγωνισμό από ποιοτικούς και "μουράτους" ευρωπαίους και φτηνούς "κινέζους". Το οποίο σημαίνει ότι παραγωγικές δυνατότητες που έχουμε, θα μείνουν ανεκμετάλλευτες.
Δεν θεωρώ όμως ότι θα πεθάνουμε από την πείνα. Ήδη έχει εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον για τα περίφημα τα φωτοβολταϊκά. Ακούσαμε λοιπόν και το πρόγραμμα "Ήλιος". Θα πρέπει να το ψάξω περισσότερο, αλλά απ' όσα έχω καταλάβει, θα μας έρθουν τα φωτοβολταϊκά, φυσικά από συγκεκριμένες εταιρίες συγκεκριμένων χωρών με τεχνογνωσία, αλλά και "άκρες", θα τα στρώσουμε εκεί που θα μπορούσαμε να καλλιεργήσουμε, η παραγόμενη ενέργεια θα εξάγεται προνομιακά προς την υπόλοιπη ευρωζώνη προς αποπληρωμή του χρέους. Με ό,τι μένει θα ζούμε κι εμείς, αγοράζοντας εισαγόμενα τα προϊόντα που θα μπορούσαμε να παράγουμε εκεί που βάζουμε τα φωτοβολταϊκά.
Με άλλα λόγια, ορίστε το μοντέλο λειτουργίας μιας χώρας στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Παραγωγή φτηνής ενέργειας, που τροφοδοτεί σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα τη βιομηχανία και την ιδιωτική κατανάλωση του πυρήνα. Σχετική ανάπτυξη και πάντως κατώτερη του δυναμικού της περιφέρειας, ώστε πρώτον να υπάρχει μια σχετική αγοραστική δύναμη για αγορά προϊόντων του πυρήνα, δεύτερον, να υπάρχουν αγοραστικές ανάγκες, που και πάλι θα πρέπει να καλυφθούν μόνο με εισαγωγές από τον πυρήνα ή καμιά Κίνα. Μ' αυτόν τον τρόπο, ο πυρήνας εφοδιάζεται με προνομιακούς όρους με τη φτηνή ενέργεια που έχει ανάγκη η βιομηχανία του. Έχει εξασφαλισμένες αγορές στην περιφέρεια, αφού αυτή δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να παράγει τα αναγκαία μόνη της. Έχει πλεονεκτική θέση στο διεθνή ανταγωνισμό για να εξάγει και σε άλλες αγορές, λόγω της φτηνής ενέργειας. Η περιφέρεια παραμένει εξαρτημένη από τον πυρήνα, εάν θέλει να έχει ένα κάποιο επίπεδο ζωής, αφού αυτό μπορεί να στηριχθεί μόνο με εισαγωγές, κατά κόρον από τον πυρήνα. Απολαμβάνει κάποια ανάπτυξη, αλλά με περιορισμούς.
Αν συγκρίνεις την παραπάνω παράγραφο με όσα είπα πιο πριν περί αποικιών, θα καταλάβεις γιατί το δικό μου συμπέρασμα είναι ότι ναι, η ευρωπαϊκή περιφέρεια απολαμβάνει από τον πυρήνα συμπεριφορά μητρόπολης προς αποικία. Η μηχανιστική διαφορά είναι ότι στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι περιοριστικές, καθότι υπήρχε ο φόβος ότι με τις παραγωγικές δυνατότητές τους οι άποικοι θα υποσκέλιζαν τη μητρόπολη - όπως και έγινε, μετά την ανεξαρτησία. Σήμερα τα πράγματα είναι αντίστροφα. Η περιφέρεια χωρίς μέτρα προστασίας δεν έχει την παραμικρή ελπίδα να δει μια κρίσιμη μάζα από τις μικρές επιχειρήσεις της να επιβιώνουν, επομένως ο ελεύθερος ανταγωνισμός είναι αυτό που βολεύει τον δυνατό, αυτό που κρατάει τον εξαρτημένο εξαρτημένο χωρίς δυνατότητα απεξάρτησης. Βέβαια, κι αυτό δεν είναι απόλυτο. Θυμήσου το πρώτο μνημόνιο, που μας απαγορεύει να ψάξουμε δανεικά σε χώρες εκτός ευρωζώνης. Πού είναι η ελεύθερη αγορά σ' αυτό; Προφανώς δεν είναι πουθενά, γιατί θα υπήρχε περίπτωση μέσω προσφοράς και ζήτησης να αρχίσουμε να βρίσκουμε δρόμο απεξάρτησης.
Η άλλη διαφορά είναι ότι πλέον δεν έχουμε σκλάβους, αν και με τους μισθούς εκεί που πάνε... μπορεί και να αποκτήσουμε. Επίσης, δεν έχουμε ινδιάνους, αν και... κρίνοντας από μερικούς συμπολίτες μας, μπορεί και να έχουμε...
Υπάρχουν και άλλα δύο στοιχεία που μυρίζουν έντονα άρωμα αποικίας. Το πρώτο είναι η ελεύθερη κίνηση εργαζομένων προς τον πυρήνα, που παρουσιάζεται ως (και όντως είναι) το αντιστάθμισμα. Δηλαδή, μην ανησυχείς που διαλύονται τα πράγματα στην περιφέρεια. Αν είσαι άξιος, έλα στον πυρήνα. Λεηλασία, δηλαδή, και του ανθρώπινου δυναμικού. Το δεύτερο είναι αυτή η πολιτισμική και ιδεολογική υποτέλεια τόσων συμπολιτών μας. "Πρέπει να γίνουμε Ευρώπη". "Πρέπει να κάνουμε αυτό που τώρα σκέφτηκα εγώ, γιατί αλλοιώς δεν θα είμαστε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος" - και ο άλλος τον πιστεύει άκριτα. Είναι θλιβερό φαινόμενο, άνθρωποι που κουβαλάνε τέτοιον Πολιτισμό να έχουν εμποτιστεί με τέτοια νοοτροπία. Αλλά αυτά τα δύο θέματα θα χρειαζόντουσαν ξεχωριστή ανάλυση. Για εδώ λέω απλώς ότι μου θυμίζουν έντονα αγγλο-ινδούς ή αραβο-γάλλους, εξ ου και ο συνειρμός.
Θέλω να ξεκαθαρίσω ένα πράγμα. Δεν θεωρώ ότι υπάρχει κάποια συνομωσία εναντίον της πατρίδας μας, ή εναντίον κάποιων χωρών από κάποιες άλλες. Αυτό που υπάρχει είναι κυβερνήσεις που αντιλαμβάνονται πως ο θεσμικός τους ρόλος είναι να στηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα των πολιτών και των επιχειρήσεών τους. Και αυτή η δραστηριότητα στηρίζεται με διευκόλυνση στα απαραίτητα ώστε να αναπτυχθεί (πρώτες ύλες, ενέργεια, ανθρώπινο δυναμικό), καθώς και με πρόσβαση σε αγορές, με όποιους όρους κρίνονται κατά καιρούς πιο συμφέροντες (αρρύθμιστη ή ρυθμιζόμενη κατάσταση). Πάντα αυτό έκαναν, ακόμα αυτό κάνουν. Να το καταλάβουμε κι εμείς και να σταματήσουμε να βλέπουμε ευρωπαϊκά οράματα και πράσινα άλογα. Και να προβληματιστούμε, οι δικές μας κυβερνήσεις και γενικότερα η πολιτική τάξη πώς αντιλαμβάνονται το θεσμικό τους ρόλο;
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι σε έπεισα με όλα αυτά ότι βιώνουμε διαδικασία κατ' ουσίαν αποικιοποίησης. Τίθενται δύο ερωτήματα. Να προσπαθήσουμε να βγούμε; Και αν ναι, πώς;
Το δεύτερο είναι πιο απλό να απαντηθεί. Οι αποικίες εγκαταλείπονται όταν το κόστος λειτουργίας και στήριξής τους υπερβαίνει τα ωφέλη από την διατήρησή τους. Σίγουρα μπορούμε να σκεφτούμε πολλούς τρόπους να γίνει αυτό, ειρηνικούς ή μη! Θα έλεγα ότι είναι πιο πιθανό μάλιστα να εγκαταληφθούμε παρά τη θέλησή μας, ακριβώς επειδή θα έχει συμβεί το παραπάνω. Μπορεί και σύντομα. Αυτές τις μέρες, για παράδειγμα, είναι στο μάτι του κυκλώνα η Ισπανία. Αν κάτι από όλα όσα μπορούν να πάνε στραβά με τα μέτρα λιτότητας που έχει αναγγείλει, πάει όντως στραβά και χρειαστεί η Ισπανία το μηχανισμό στήριξης, δεν έχω ιδέα τι θα γίνει. Μπορεί ο πυρήνας να κρίνει ότι ακόμα τον συμφέρει να βάλει το χέρι στην τσέπη ακόμα πιο βαθιά και να σώσει / "σώσει" και την Ισπανία. Ή μπορεί να κρίνει το αντίθετο. Στην περίπτωση αυτή, νομίζω είναι αυτονόητο ότι μαζί με την Ισπανία θα εγκαταληφθούμε κι εμείς και άλλοι αδύναμοι.
Το πρώτο ερώτημα είναι πιο δύσκολο...
Θα το προσέγγιζα ως εξής. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι μια αποικιοποιημένη κοινωνία είναι μια κοινωνία που δεν αναπτύσσεται όσο επιτρέπει η δυναμική της. Μ' αυτή την έννοια, και με δεδομένο ότι με την παρούσα πορεία δεν είναι ορατή η δυνατότητα πραγματοποίησης της δυναμικής του τόπου, είναι προφανές ότι απώτερος στόχος θα πρέπει να είναι η αποτίναξη της αποικιοποίησης. Είτε αυτή σημαίνει έξοδο από το ευρώ, είτε έξοδο από την ΕΕ, είτε μετασχηματισμό της ίδιας της ΕΕ σε κάτι άλλο (όχι δεν είμαι φεντεραλιστής, αλλά μπορούμε να εξετάσουμε διάφορα μοντέλα συμπολιτείας που δεν θα θίγουν τα συμφέροντα των παραγωγών μας). Δεν είναι εθνικισμός αυτό. Η φιλοδοξία να προοδεύσει μια κοινωνία μέχρι εκεί που επιτρέπει η δυναμική της... αν πρέπει να είναι κάποιος -ισμός, τότε μόνο φιλελευθερισμός θα μπορούσε να είναι!
Από κει και πέρα, πιο πρακτικά μιλώντας, και σκεφτόμενος κανείς το άμεσο μέλλον, καθώς και κοιτάζοντας γύρω γύρω στον κόσμο, βλέπει τα εξής. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, εκεί απ' όπου έφυγαν αποικιοκράτες άφησαν πίσω τους χάος, καθώς επίσης και το σπόρο της διχόνοιας. Περιπέτειες που δεν πρέπει να ζήσουμε! Είναι δεδομένο ότι, είτε γίνει με δική μας πρωτοβουλία, είτε με πρωτοβουλία των ισχυρών του πυρήνα, η εποχή μετά την αποχώρηση της αποικιοκρατίας θα είναι αβέβαιη και δύσκολη. Ο τόπος χρειάζεται ΗΓΕΣΙΑ - και δεν έχει. Ούτε και είναι ορατή η μέρα που θα έχει. Χρειάζονται ζυμώσεις ακόμα στην κοινωνία των πολιτών μέχρι να αναδειχτεί ο ΗΓΕΤΗΣ που θα μπορέσουμε να βάλουμε μπροστά. Λένε πολλοί ότι ο καιρός των ηγετών παρήλθε. Εύχομαι να έχει παρέλθει πράγματι ο καιρός των λαοπλάνων, απατεώνων "ηγετών" (μην πιάσω ονόματα κι είναι και νεκροί). Ηγέτες όμως υπάρχουν παντού, σε όποιες χώρες προοδεύουν - και μάλιστα, σε όποιες χώρες έδιωξαν το ΔΝΤ και είδαν άσπρη μέρα. Πρόσεξε. Άλλο ηγέτης, άλλο μεσσίας. Μέσσιας Ένας είναι, μία φορά ήρθε και όταν ξαναέρθει όλα αυτά δε θα έχουν πια σημασία. Εν τω μεταξύ όμως ο τόπος χρειάζεται έναν ηγέτη να εμπνεύσει το λαό, να του πει απλά ότι οι ελιές στο χωριό σου μαράζουν, πήγαινε μάζεψέ τες και εγώ, το κράτος, όχι πια εχθρός σου αλλά εδώ για να σε στηρίξω και να σε βοηθήσω να το πουλήσεις το λάδι σου. Και να το εννοεί. Και να είναι και λίγο λαϊκιστής για να γίνει πιστευτός. Και να τον ευννοήσουν και οι συγκυρίες. Πολλά ζητάω, αλλά δε βγαίνεις από τροϊκοκρατία αλλοιώς... να βγεις απλώς για να βγεις, και μετά να γεμίσει το κενό εξουσίας ο κάθε τυχάρπαστος... δεν θα είναι ο κάθε τυχάρπαστος κατ' ανάγκην χειρότερος από τους βαρώνους της παρούσης κακιστοκρατίας, αλλά όσο νά 'ναι ακούγεται επικίνδυνο...
Προφανώς ένας τέτοιος ηγέτης μπορεί να αναδειχθεί μόνο από την Κοινωνία των Πολιτών και όχι από την άθλια πολιτική μας τάξη. Δεν ξέρω πόσα χρόνια ή και δεκαετίες θα πάρει για να αναδειχθεί. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για να επισπεύσουμε ίσως τη διαδικασία, είναι να βελτιώσουμε την κατά κεφαλήν ποιότητα της Κοινωνίας των Πολιτών. Χρειαζόμαστε γνώση, που βρίσκεται κατ' εξοχήν στα βιβλία και όχι στο διαδίκτυο. Και χρειαζόμαστε επικοινωνία, διάχυση της γνώσης, διασταύρωση, ζύμωση. Που κι αυτή πραγματοποιείται καλύτερα και σωστότερα με την κουβέντα παρά με το email. Όπως λέει σε πολλές ομιλίες του ο Χαραλαμπίδης, καλό το διαδίκτυο αλλά χρειάζεται και το μοσχοφίλερο.
Καταλήγουμε λοιπόν ότι το σβήνουμε τώρα τούτο. Διαβάζουμε καλά βιβλία, με ουσία, με Λόγο. Μαθαίνουμε. Αναπτύσσουμε Κριτήριο. Αμφισβητούμε ιδεολογικές αγκυλώσεις του τύπου "ανήκομεν εις την Δύσην". Με Λόγο όμως η αμφισβήτηση. Όχι με άναρθρα. Και αμφισβήτηση δεν είναι κατ' ανάγκην απόρριψη. Αλλά και η αποδοχή να είναι με Λόγο.
Κι όταν έχεις κέφι έλα να πιούμε ένα κρασί και να μοιραστούμε Ιδέες. Και να ξαναβρούμε τη χαμένη μας Συλλογικότητα, κόντρα στους καιρούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου