Διάβασα το καλοκαίρι που μας αφήνει, το (παλιό, αρχές δεκαετίας '80) βιβλίο του Γιώργου Κοντογιώργη Κοινωνική Δυναμική και Πολιτική Αυτοδιοίκηση, Οι Ελληνικές Κοινότητες της Τουρκοκρατίας. Τι έμαθα; Όλο και κάτι έμαθα, αν και ήταν δύσκολα γραμμένο για μένα. Είναι επιστημονικό σύγγραμμα επιστήμης που δε μου ανήκει. Άλλα, όλο και κάτι μένει.
Ίσως αυτό που έμαθα περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο είναι ότι ο επόμενος που θα επιχειρήσει να μου πει ότι "στην Τουρκοκρατία γινόταν αυτό", ή "η Επανάσταση έγινε γι' αυτό" και πάει να εξαντλήσει το θέμα σε τρεις προτάσεις, μάλλον με δουλεύει. Στην Τουρκοκρατία έγιναν όλα, κατά καιρούς και κατά τόπους. Και καταπιέσεις, και διώξεις, αλλά και οικονομική ανάπτυξη και κάπου - κάπου πολιτική ανάπτυξη αξιοσημείωτη. Γι' αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μελετάμε και αυτή την περίοδο της ιστορίας μας, ώστε να δούμε πώς λειτουργούσαμε ως συλλογικότητα τότε. Επιτυχημένα παραδείγματα. Αποτυχημένα παραδείγματα. Και τα λοιπά. Δεν είναι σωστό να προσπερνάμε αυτούς τους αιώνες με δυο - τρεις λέξεις, καταπίεση - κρυφό σχολειό - παιδομάζωμα. Ούτε βέβαια κατά μείζονα λόγο με τις αντίστοιχες δυο - τρεις λέξεις των αποδομητών.
Στο ερώτημα κατά πόσο το κοινοτικό πρότυπο πολιτειακής οργάνωσης - περιφερειακής ανάπτυξης (ή στοιχεία του) θα μπορούσε να εφαρμοστεί στη σημερινή πραγματικότητα δεν έχω απάντηση - και γνωρίζω ότι για τους απαιτητικούς αναγνώστες "δεν έχω απάντηση" σημαίνει "δεν θα μπορούσε"! Ο ίδιος ο Κοντογιώργης σε σχετική υποσημείωση του πρόσφατου βιβλίου του Κομματοκρατία και Δυναστικό Κράτος που διάβασα πιο πρόσφατα, φαίνεται να απορρίπτει την "κατηγορία" ότι ο ίδιος προτείνει επιστροφή σε κοινοτικού τύπου οργάνωση - όποιος μελετά κάτι και γράφει γι' αυτό δεν έπεται ότι το προτείνει αβίαστα και αυτούσιο. Ίσως επανέλθω κάποτε στο θέμα και διαβάσω κανέναν πιο ορκισμένο "κοινοτιστή". Εξακολουθεί να με τρώει η ιδέα ότι είναι ζωτικής σημασίας για τον τόπο η ισχυρή αποκέντρωση.
Υπάρχει όμως στο βιβλίο, μεταξύ άλλων ενδιαφερουσών αναφορών σε αμέτρητες πηγές, φιρμάνια, πρακτικά κοινών και λοιπά σχετικά, μια αναφορά σε περιστατικό επίκαιρο - σατανικά επίκαιρο, θα έλεγα! Σε κείμενο του 1801, ο δραγουμάνος του οθωμανικού στόλου Ιωάννης Καλλιμάχης επισημαίνει στο Κοινόν των Ναξίων να μην εκλέξουν για κοτσάμπασή τους το γιο κάποιου Μάρκου Πολίτη, καθότι τον τελευταίο τον είχε εξορίσει ο καπουδάν-πασάς. "Διότι αυτό... λογίζεται καθαρόν ζορμπαλίκιν, το οποίο θέλει σας φέρει εις παντελή αφανισμόν".
Σα να λέμε, μη βγάλετε τον Τσίπρα γιατί θα σας βγάλουμε από το ευρώ και θα καταστραφείτε.
Τότε λοιπόν ήταν ο καπουδάν-πασάς.
Τώρα έχουμε άλλους που πρέπει να προσέχουμε μην τυχόν ψηφίσουμε λάθος και ζοχαδιαστούνε.
Να μην έχουμε λοιπόν ψευδαισθήσεις περί δημοκρατίας, προόδου κλπ.
Θα μου πεις, και συ δηλαδή τι θέλεις; Πολιτικές οντότητες μεγέθους Ελλάδας (μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή και πιο πριν) ή Κοινού Ναξίων μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, να μη λαμβάνουν υπόψη το γενικότερο κλίμα πριν κάνουν επιλογές; Ε σωστό κι αυτό. Μοιραία θα πρέπει να το λαμβάνουν. Για την ακρίβεια, ο μόνος τρόπος να μην το λαμβάνεις είναι να γίνεις ο ίδιος η μοναδική υπερδύναμη! Να μην έχουμε όμως ψευδαισθήσεις, αυτό είπα και μόνο. Οι παραλληλισμοί βγάζουν μάτια, όσο κι αν αυτό σοκάρει τους διάφορους ευρωπαϊστές.
Κατάφερα όμως μέσα στο καλοκαίρι να τελειώσω και το Στρατηγικόν του Κεκαυμένου, το οποίο είχα αρχίσει λίγο νωρίτερα. Δεν ήταν κανένα πολύ σπουδαίο κείμενο, αλλά είχε το ενδιαφέρον του ως πηγή. Ο συγγραφέας ο Κεκαυμένος φαίνεται ήταν μέσης-προς-ανώτερης στάθμης ρωμαίος ("βυζαντινός") αξιωματούχος, ελληνοαρμενικής καταγωγής. Φαίνεται και οι άμεσοι πρόγονοί του είχαν σταδιοδρομήσει στη ρωμαϊκή διοίκηση και το στρατό σε αντίστοιχης στάθμης θέσεις. Δεν γνωρίζω αν πρόκειται για μακρινό πρόγονο του... Πάνου Καμμένου! Το κείμενο φαίνεται ότι γράφεται ως συλλογή συμβουλών προς απόγονο ή απογόνους του και καλύπτει διάφορα θέματα, από αμιγώς στρατιωτικά - τακτικά, έως διαφέντεμα του σπιτιού, συμβουλές γάμου, αλλά και διοίκηση επαρχίας, έως παρακαταθήκες εάν τυχόν ο γιος του γίνει... αυτοκράτορας (ως γνωστόν, δεν υπήρχε θεσμοθετημένη μεταβίβαση βασιλικής εξουσίας από πατέρα σε γιο κληρονομικώ δικαιώματι, οπότε θεωρητικά ο οποιοσδήποτε ρωμαίος συγκέντρωνε την αποδοχή του στρατού και του πλήθους / όχλου της Κωνσταντίνου Πόλεως μπορούσε να αναδειχθεί στο ύπατο αξίωμα). Αν θυμάμαι καλά, οι μελετητές τοποθετούν το κείμενο στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, λίγο μετά τον καιρό του Ματζικέρτ, όταν η Βασιλεία των Ρωμαίων μετά από λαμπρή περίοδο ακμής περνούσε μάλλον απότομα σε παρατεταμένη παρακμή από την οποία άλλωστε, ως πολιτεία, δεν έμελε να βγει ποτέ.
Προς το τέλος, λοιπόν, του κειμένου, στην κατακλείδα των συμβουλών προς τον αυτοκράτορα, ο συγγραφέας σημειώνει πως όλα αυτά που προανέφερε έκαναν παλιά οι βασιλείς της Κωνσταντίνου Πόλεως, και γι' αυτό κυριαρχούσαν στην Ευρώπη, στη Λιβύη, την Αίγυπτο, τη Συρία, μέχρι τη Μεσοποταμία και τις άλλες χώρες. Οι καιροί ήταν ειρηνικοί και ο λαός εργαζόταν και ευημερούσε. Και μετά, τι έγινε μετά; Λάθη πολιτικά, πόλεμοι, έριδες, επιδρομές; Όχι, ή μάλλον όχι πρωταρχικώς. Κατά τον συγγραφέα, "αφ' ου δε η μεγίστη βλακεία τοις ανθρώποις επεγένετο, μάλλον δε ώσπερ τις νόσος ενέσκηψεν, ουδέν αγαθόν τη βασιλεία των Ρωμαίων εγεγόνει" (και ζητώ συγγνώμη για τη μεταφορά στο μονοτονικό).
Η βλακεία λοιπόν, και μάλιστα η μεγίστη βλακεία, ως νόσος, ασθένεια, μεταδοτική, μολυσματική. Ορίστε μια ιστορική διάγνωση της ουσίας όλων των προβλήματων! Ο συγγραφέας φαίνεται να τοποθετεί την εμφάνιση του ιού της μεγίστης βλακείας κάπου ανάμεσα στην εποχή του Ιουστινιανού, που κυριαρχούσε η Ρωμανία σε όλες αυτές τις χώρες, και ίσως στην εποχή της αραβικής κατάκτησης, με την οποία πολλές χάθηκαν οριστικά. Δηλαδή κάπου τον 6ο - 7ο αιώνα. Κατά τον συγγραφέα, φαίνεται ότι η βλακεία οδήγησε στο μαρασμό της αυτοκρατορίας από έριδες διαδοχής και εμφύλιες διαμάχες, η βλακεία έφερε τους αγαρηνούς αφέντες στα Ιεροσόλυμα, την Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια, η βλακεία ίσως ευθύνεται για την εικονομαχία, η βλακεία, η βλακεία, η βλακεία...
Τι έχει γίνει έκτοτε; Κυκλοφορεί άραγε ακόμα ο ιός ανάμεσά μας;
Δεν ξέρω αν πρέπει να πιστέψουμε την παραπάνω ιστορική διάγνωση. Πάντως, νομίζω η ιατρική δεν έχει ασχοληθεί να απομονώσει τον ιό, να βρει εμβόλιο ή φάρμακο! Άρα, αν είχε δίκιο ο Κεκαυμένος, ο ιός θα πρέπει πλέον να έχει εξαπλωθεί πολύ, τόσους αιώνες μετά! Από την άλλη οι ενδείξεις που έχουμε γύρω μας... ας δούμε μερικές. Θεωρούμε ότι το σύμπαν έγινε μόνο του, θεωρούμε λογική μια τέτοια υπόθεση και μάλιστα λένε κάποιοι ότι το έχει αποδείξει και η επιστήμη. Θεωρούμε τον Ανδρέα Παπανδρέου μεγάλο ηγέτη, το Μίμη Ανδρουλάκη διαννοούμενο, τον Πέτρο Τατσόπουλο συγγραφέα, το Στέφανο Μάνο σοφό, το Χρήστο Γιανναρά από ξεμωραμένο έως... νεο-οθωμανό, αλλά και ''μόνη λύση πλέον τη Χρυσή Αυγή". Η ιστορική μας μοίρα ως λαός είναι αναμφίβολα και τελεσίδικα συνυφασμένη με αυτή των... Βέλγων. Και πολλά άλλα στον καθημερινό βίο.
Είχε δίκιο ο Κεκαυμένος; Ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του. Εγώ παραθέτω απλώς την ιστορική μαρτυρία.
Ίσως αυτό που έμαθα περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο είναι ότι ο επόμενος που θα επιχειρήσει να μου πει ότι "στην Τουρκοκρατία γινόταν αυτό", ή "η Επανάσταση έγινε γι' αυτό" και πάει να εξαντλήσει το θέμα σε τρεις προτάσεις, μάλλον με δουλεύει. Στην Τουρκοκρατία έγιναν όλα, κατά καιρούς και κατά τόπους. Και καταπιέσεις, και διώξεις, αλλά και οικονομική ανάπτυξη και κάπου - κάπου πολιτική ανάπτυξη αξιοσημείωτη. Γι' αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μελετάμε και αυτή την περίοδο της ιστορίας μας, ώστε να δούμε πώς λειτουργούσαμε ως συλλογικότητα τότε. Επιτυχημένα παραδείγματα. Αποτυχημένα παραδείγματα. Και τα λοιπά. Δεν είναι σωστό να προσπερνάμε αυτούς τους αιώνες με δυο - τρεις λέξεις, καταπίεση - κρυφό σχολειό - παιδομάζωμα. Ούτε βέβαια κατά μείζονα λόγο με τις αντίστοιχες δυο - τρεις λέξεις των αποδομητών.
Στο ερώτημα κατά πόσο το κοινοτικό πρότυπο πολιτειακής οργάνωσης - περιφερειακής ανάπτυξης (ή στοιχεία του) θα μπορούσε να εφαρμοστεί στη σημερινή πραγματικότητα δεν έχω απάντηση - και γνωρίζω ότι για τους απαιτητικούς αναγνώστες "δεν έχω απάντηση" σημαίνει "δεν θα μπορούσε"! Ο ίδιος ο Κοντογιώργης σε σχετική υποσημείωση του πρόσφατου βιβλίου του Κομματοκρατία και Δυναστικό Κράτος που διάβασα πιο πρόσφατα, φαίνεται να απορρίπτει την "κατηγορία" ότι ο ίδιος προτείνει επιστροφή σε κοινοτικού τύπου οργάνωση - όποιος μελετά κάτι και γράφει γι' αυτό δεν έπεται ότι το προτείνει αβίαστα και αυτούσιο. Ίσως επανέλθω κάποτε στο θέμα και διαβάσω κανέναν πιο ορκισμένο "κοινοτιστή". Εξακολουθεί να με τρώει η ιδέα ότι είναι ζωτικής σημασίας για τον τόπο η ισχυρή αποκέντρωση.
Υπάρχει όμως στο βιβλίο, μεταξύ άλλων ενδιαφερουσών αναφορών σε αμέτρητες πηγές, φιρμάνια, πρακτικά κοινών και λοιπά σχετικά, μια αναφορά σε περιστατικό επίκαιρο - σατανικά επίκαιρο, θα έλεγα! Σε κείμενο του 1801, ο δραγουμάνος του οθωμανικού στόλου Ιωάννης Καλλιμάχης επισημαίνει στο Κοινόν των Ναξίων να μην εκλέξουν για κοτσάμπασή τους το γιο κάποιου Μάρκου Πολίτη, καθότι τον τελευταίο τον είχε εξορίσει ο καπουδάν-πασάς. "Διότι αυτό... λογίζεται καθαρόν ζορμπαλίκιν, το οποίο θέλει σας φέρει εις παντελή αφανισμόν".
Σα να λέμε, μη βγάλετε τον Τσίπρα γιατί θα σας βγάλουμε από το ευρώ και θα καταστραφείτε.
Τότε λοιπόν ήταν ο καπουδάν-πασάς.
Τώρα έχουμε άλλους που πρέπει να προσέχουμε μην τυχόν ψηφίσουμε λάθος και ζοχαδιαστούνε.
Να μην έχουμε λοιπόν ψευδαισθήσεις περί δημοκρατίας, προόδου κλπ.
Θα μου πεις, και συ δηλαδή τι θέλεις; Πολιτικές οντότητες μεγέθους Ελλάδας (μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή και πιο πριν) ή Κοινού Ναξίων μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, να μη λαμβάνουν υπόψη το γενικότερο κλίμα πριν κάνουν επιλογές; Ε σωστό κι αυτό. Μοιραία θα πρέπει να το λαμβάνουν. Για την ακρίβεια, ο μόνος τρόπος να μην το λαμβάνεις είναι να γίνεις ο ίδιος η μοναδική υπερδύναμη! Να μην έχουμε όμως ψευδαισθήσεις, αυτό είπα και μόνο. Οι παραλληλισμοί βγάζουν μάτια, όσο κι αν αυτό σοκάρει τους διάφορους ευρωπαϊστές.
Κατάφερα όμως μέσα στο καλοκαίρι να τελειώσω και το Στρατηγικόν του Κεκαυμένου, το οποίο είχα αρχίσει λίγο νωρίτερα. Δεν ήταν κανένα πολύ σπουδαίο κείμενο, αλλά είχε το ενδιαφέρον του ως πηγή. Ο συγγραφέας ο Κεκαυμένος φαίνεται ήταν μέσης-προς-ανώτερης στάθμης ρωμαίος ("βυζαντινός") αξιωματούχος, ελληνοαρμενικής καταγωγής. Φαίνεται και οι άμεσοι πρόγονοί του είχαν σταδιοδρομήσει στη ρωμαϊκή διοίκηση και το στρατό σε αντίστοιχης στάθμης θέσεις. Δεν γνωρίζω αν πρόκειται για μακρινό πρόγονο του... Πάνου Καμμένου! Το κείμενο φαίνεται ότι γράφεται ως συλλογή συμβουλών προς απόγονο ή απογόνους του και καλύπτει διάφορα θέματα, από αμιγώς στρατιωτικά - τακτικά, έως διαφέντεμα του σπιτιού, συμβουλές γάμου, αλλά και διοίκηση επαρχίας, έως παρακαταθήκες εάν τυχόν ο γιος του γίνει... αυτοκράτορας (ως γνωστόν, δεν υπήρχε θεσμοθετημένη μεταβίβαση βασιλικής εξουσίας από πατέρα σε γιο κληρονομικώ δικαιώματι, οπότε θεωρητικά ο οποιοσδήποτε ρωμαίος συγκέντρωνε την αποδοχή του στρατού και του πλήθους / όχλου της Κωνσταντίνου Πόλεως μπορούσε να αναδειχθεί στο ύπατο αξίωμα). Αν θυμάμαι καλά, οι μελετητές τοποθετούν το κείμενο στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, λίγο μετά τον καιρό του Ματζικέρτ, όταν η Βασιλεία των Ρωμαίων μετά από λαμπρή περίοδο ακμής περνούσε μάλλον απότομα σε παρατεταμένη παρακμή από την οποία άλλωστε, ως πολιτεία, δεν έμελε να βγει ποτέ.
Προς το τέλος, λοιπόν, του κειμένου, στην κατακλείδα των συμβουλών προς τον αυτοκράτορα, ο συγγραφέας σημειώνει πως όλα αυτά που προανέφερε έκαναν παλιά οι βασιλείς της Κωνσταντίνου Πόλεως, και γι' αυτό κυριαρχούσαν στην Ευρώπη, στη Λιβύη, την Αίγυπτο, τη Συρία, μέχρι τη Μεσοποταμία και τις άλλες χώρες. Οι καιροί ήταν ειρηνικοί και ο λαός εργαζόταν και ευημερούσε. Και μετά, τι έγινε μετά; Λάθη πολιτικά, πόλεμοι, έριδες, επιδρομές; Όχι, ή μάλλον όχι πρωταρχικώς. Κατά τον συγγραφέα, "αφ' ου δε η μεγίστη βλακεία τοις ανθρώποις επεγένετο, μάλλον δε ώσπερ τις νόσος ενέσκηψεν, ουδέν αγαθόν τη βασιλεία των Ρωμαίων εγεγόνει" (και ζητώ συγγνώμη για τη μεταφορά στο μονοτονικό).
Η βλακεία λοιπόν, και μάλιστα η μεγίστη βλακεία, ως νόσος, ασθένεια, μεταδοτική, μολυσματική. Ορίστε μια ιστορική διάγνωση της ουσίας όλων των προβλήματων! Ο συγγραφέας φαίνεται να τοποθετεί την εμφάνιση του ιού της μεγίστης βλακείας κάπου ανάμεσα στην εποχή του Ιουστινιανού, που κυριαρχούσε η Ρωμανία σε όλες αυτές τις χώρες, και ίσως στην εποχή της αραβικής κατάκτησης, με την οποία πολλές χάθηκαν οριστικά. Δηλαδή κάπου τον 6ο - 7ο αιώνα. Κατά τον συγγραφέα, φαίνεται ότι η βλακεία οδήγησε στο μαρασμό της αυτοκρατορίας από έριδες διαδοχής και εμφύλιες διαμάχες, η βλακεία έφερε τους αγαρηνούς αφέντες στα Ιεροσόλυμα, την Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια, η βλακεία ίσως ευθύνεται για την εικονομαχία, η βλακεία, η βλακεία, η βλακεία...
Τι έχει γίνει έκτοτε; Κυκλοφορεί άραγε ακόμα ο ιός ανάμεσά μας;
Δεν ξέρω αν πρέπει να πιστέψουμε την παραπάνω ιστορική διάγνωση. Πάντως, νομίζω η ιατρική δεν έχει ασχοληθεί να απομονώσει τον ιό, να βρει εμβόλιο ή φάρμακο! Άρα, αν είχε δίκιο ο Κεκαυμένος, ο ιός θα πρέπει πλέον να έχει εξαπλωθεί πολύ, τόσους αιώνες μετά! Από την άλλη οι ενδείξεις που έχουμε γύρω μας... ας δούμε μερικές. Θεωρούμε ότι το σύμπαν έγινε μόνο του, θεωρούμε λογική μια τέτοια υπόθεση και μάλιστα λένε κάποιοι ότι το έχει αποδείξει και η επιστήμη. Θεωρούμε τον Ανδρέα Παπανδρέου μεγάλο ηγέτη, το Μίμη Ανδρουλάκη διαννοούμενο, τον Πέτρο Τατσόπουλο συγγραφέα, το Στέφανο Μάνο σοφό, το Χρήστο Γιανναρά από ξεμωραμένο έως... νεο-οθωμανό, αλλά και ''μόνη λύση πλέον τη Χρυσή Αυγή". Η ιστορική μας μοίρα ως λαός είναι αναμφίβολα και τελεσίδικα συνυφασμένη με αυτή των... Βέλγων. Και πολλά άλλα στον καθημερινό βίο.
Είχε δίκιο ο Κεκαυμένος; Ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του. Εγώ παραθέτω απλώς την ιστορική μαρτυρία.
Βλακεία, και σήμερα σε έξαρση...
ΑπάντησηΔιαγραφή