Προς τι όλη αυτή η πρεμούρα με την Αγιά Σοφιά;

Ό,τι λέει ο τίτλος. Πραγματικά δεν το καταλαβαίνω.

Άλλος κλαίει και οδύρεται, άλλος λέει ότι τώρα έγινε η πραγματική Άλωση (!), άλλος τα βάζει με τη Δύση που δεν αντέδρασε, άλλος τα βάζει με τη Ρωσία που δεν αντέδρασε, άλλος θα χτυπάει πένθιμα τις καμπάνες, άλλος θέλει να απελάσουμε, δεν ξέρω ποιους να πρωτοαπελάσουμε.

Η Ουνέσκο είπε, ξέρω κι εγώ τι είπε; Αλλά οι μισοί είπαν ότι "χαστούκι της Ουνέσκο στον Ερντογκάν!" κι οι άλλοι μισοί απογοητεύτηκαν που δεν τα είπε όπως θα ήθελαν.

Η Ουνέσκο! Το λόμπυ, των λόμπυ, ω λόμπυ! Το βαρύ πυροβολικό της ντιγκιντάγκας και της τζιτζιβέλας, αυτή η Ουνέσκο, σιγά που θα σκίσει και κάνα καλσόν και σιγά που θα ιδρώσω εγώ αν έσκισε ή δεν έσκισε η Ουνέσκο κάνα καλσόν.

Κι η Κομισιόν είπε κάτι για "σύμβολο διαθρησκειακού και διαπολιτισμικού διαλόγου", μόνο που ξέχασε την αρμόζουσα μουσική επένδυση.

Πάντως θα γίνουν, βλέπω, σε πολλές μητροπόλεις της Ελλάδας επιπλέον αγρυπνίες και Παρακλήσεις. Καλό αυτό! Πολύ καλό, κι ας μην καταλαβαίνω εγώ τα υπόλοιπα. Επιτέλους - η αλήθεια να λέγεται - το τελευταίο που έχει σημασία σ' αυτόν τον κόσμο είναι το τι καταλαβαίνω εγώ και τι όχι!

Άλλοι θυμήθηκαν το βδέλυγμα της ερημώσεως εν τόπω αγίω. Κι αυτό καλό, γιατί συζητάμε λίγο και περί των αγιογραφικών. Είναι από το κεφάλαιο 24 του Ματθαίου, όπου εξ' όσων έχω καταλάβει και εξ' όσων θυμάμαι διαπλέκονται δύο προφητείες του Κυρίου, που η μία αποτελεί και τύπο της άλλης. Η μία είναι η καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Δεύτερου Ναού, που έγινε το 70 μ.Χ., και η άλλη είναι οι Έσχατες Ημέρες, πριν τη Δευτέρα Παρουσία.

Το βδέλυγμα της ερημώσεως εν τόπω αγίω στην πρώτη περίπτωση είναι το άγαλμα του ρωμαίου αυτοκράτορα Τίτου μέσα στο Ναό, ή κατ' άλλη ερμηνεία, η παρουσία των ρωμαϊκών στρατευμάτων στην Ιουδαία, έξω από την Ιερουσαλήμ. Η δεύτερη ερμηνεία κολλάει ωραία με τη συνέχεια του κειμένου: οι εν τη Ιουδαία φευγέτωσαν εις τα όρη. Όταν δείτε στρατό να περικυκλώνει την Αγία Πόλη, τρέχτε να σωθείτε, φύγετε απ' την Ιερουσαλήμ πριν προλάβει να σφίξει ο αποκλεισμός, πάρτε τα βουνά, πριν κλειστείτε μέσα και δεν μπορείτε να βγείτε και πεθάνετε απ' την πείνα ή σας σφάξουν.

Οι - λιγοστοί ακόμα - χριστιανοί της Ιερουσαλήμ θυμήθηκαν το λόγο του Κυρίου, πήραν δρόμο όταν άρχισαν να ζορίζουν τα πράγματα, κατέφυγαν στα βουνά και σώθηκαν από την καταστροφή της πόλεως.

Στην περίπτωση των Εσχάτων, το βδέλυγμα της ερημώσεως εν τόπω αγίω ερμηνεύεται ως ο ίδιος ο Αντίχριστος ή κάποιο άγαλμα ή εικόνα του. Θα ανακηρύξει τον εαυτό του θεό - ενώ θα είναι άνθρωπος και απατεώνας, ενεργούμενο του οξαποδώ - και θα ζητήσει προσκύνηση. Κατά μία ερμηνεία, μάλλον πλειοψηφική που ανάγεται νομίζω αρχικά στον Κύριλλο Ιεροσολύμων, θα ανακηρύξει τον εαυτό του θεό στον Τρίτο Ναό της Ιερουσαλήμ που θα ανεγερθεί αφού γκρεμιστεί (ή μετατραπεί;) το υπάρχον Τέμενος του Ομάρ (λέμε εμείς, γιατί τον καιρό του Κυρίλλου δεν υπήρχε ούτε τέμενος του Ομάρ, ούτε και Ισλάμ ακόμα). Κατ' άλλη ερμηνεία, μειοψηφική και φρικτή αλλά παίζει κι αυτό, το όλο σκηνικό θα λάβει χώρα σε χριστιανικό ναό...

Τα οποία σημαίνουν, τι σημαίνουν; Ότι αν δούμε να ανοικοδομείται ιουδαϊκός ναός στα Ιεροσόλυμα (ναός, όχι συναγωγή!), να ανησυχήσουμε ιδιαιτέρως. Αν πάλι όχι, να μην πολυχαλαρώσουμε γιατί ερμηνείες είναι αυτές, ποτέ δεν ξέρεις ποια είναι πιο σωστή.

Ο Κύριός μας στο κείμενο του Ματθαίου μιλάει για το βδέλυγμα της ερημώσεως το ρηθέν δια Δανιήλ του προφήτου, αλλά την προφητεία του Δανιήλ εγώ δεν την έχω διαβάσει. Πάντως, μια που έπιασα τα εσχατολογικά: το διαβόητο Χάραγμα απ' ότι καταλαβαίνω θα είναι κάποιου είδους "πιστοποιητικό" ότι ο άνθρωπος προσκύνησε, το δε όνομα του Αντιχρίστου - αυτού του ανθρώπου - θα έχει κάποια σχέση με το χ ξ στ της Αποκαλύψεως, που μπορεί να συνδέεται ή να μη συνδέεται με το αραβικό αριθμητικό 666. Μπορεί, π.χ., αυτός ο άνθρωπος να λέγεται, ξέρω γω, Χαρίδημος Ξενοφών Σταφυλοπάτης! Δε θα κολλήσουμε στο όνομα, ούτε στην έννοια του χ ξ στ. Όταν δούμε τα υπόλοιπα, το όνομα θα είναι φως φανάρι, και θα μας λύσει κάθε αμφιβολία - αλλά τα υπόλοιπα προηγούνται και η "υπογραφή", το χ ξ στ έπεται. Implementation details του τι ακριβώς θα είναι "τεχνικά" το Χάραγμα είναι επίσης ανόητο (αν και ανθρώπινο) να προσπαθούμε να φανταζόμαστε.

Ε λοιπόν, όπως οι πρώτοι χριστιανοί των Ιεροσολύμων, έτσι και οι έσχατοι του κόσμου όλου, όταν δουν (δούμε;) το βδέλυγμα της ερημώσεως - τον Αντίχριστο να αυτοανακηρύσσεται θεός, αφού θα έχουν προηγηθεί και άλλα γεγονότα - να πάρουν (πάρουμε;) τα βουνά, την έρημο, τα ερημονήσια ή δεν ξέρω τι άλλο, προκειμένου να αποφύγουν (αποφύγουμε;) τον πειρασμό της προσκύνησης και του επομένου χαράγματος. Πλην των πιο βαρβάτων απ' αυτούς (από μας;), που θα κάτσουν πίσω, θα υποστούν τα πάνδεινα, τον έσχατο αλλά και χείριστο διωγμό όλων των αιώνων και θα αποτελέσουν την εσχάτη, ηρωικοτέρα και ενδοξοτέρα φουρνιά Μαρτύρων και Ομολογητών.

Πού ακριβώς θα είναι αυτή η έρημος ή τα βουνά, προς το παρόν Κύριος οίδε και τι θα τρώνε (τρώμε;) εκεί είναι ερώτηση βλακώδης· περιττό πάντως να αναφέρω ότι προσωπικά γουστάρω έρημο τρελά, καθότι ο κόσμος όπως πάει δε μ' αρέσει καθόλου μα καθόλου!

Αυτά περί του βδελύγματος και περί των Εσχάτων, λοιπόν. Για πρώτη (ελπίζω και... εσχάτη) φορά, τό 'ριξα κι εγώ στην εσχατολογία! Φυσικά, όπως αντίχριστες δυνάμεις υπάρχουν πάντα και αποτελούν τύπο του τελευταίου και κανονικού Αντιχρίστου, έτσι και βεβηλώσεις ναών έχουν γίνει πολλές. Η Αγιά Σοφιά ήδη από το 1453 είναι ένας βεβηλωμένος ναός του Υψίστου και αυτό που αλλάζει την Παρασκευή 24 Ιουλίου του 2020 είναι ότι αντί να μπαίνουν μέσα ξεβράκωτοι τουρίστες, θα μπαίνουν ξυπόλυτοι μουσουλμάνοι! Ή, απ' ότι καταλαβαίνω ο χώρος θα παραμείνει προσβάσιμος σε επισκέπτες, οπότε πλέον θα μπαίνουν και οι δύο!

Όποιος λοιπόν έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για τις βεβηλώσεις ιερών ναών, καλά κάνει μεν, αλλά: ας έχει και τα άντερα να ζητήσει για λατρεία του Τριαδικού Θεού την Παναγία την Αθηνιώτισσα και μονίμως τη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης. Και μετά τα ξαναλέμε για την Αγιά Σοφιά. Άντε γιατί κροκοδείλια δάκρυα, λεονταρισμοί εκ του ασφαλούς και τζάμπα μαγκιές δεν προσήκουν...

Άλλος πάλι βρέθηκε και αναρωτήθηκε πώς θα προσευχηθούν στο θεό τους οι Τούρκοι σε ένα ναό που κι οι ίδιοι τον λένε Αγιά Σοφιά, ένα όνομα που παραπέμπει και αναφέρεται στον Ίδιο τον Ενανθρωπίσαντα Λόγο του Θεού, δηλαδή σε πραγματικότητες που οι ίδιοι αγνοούν και απορρίπτουν. Η απάντηση είναι απλή: όπως ακριβώς το έκαναν και μεταξύ 1453 και 1935...

Τα ματάκια μας όμως τι φταίνε να διαβάζουν τέτοιες βαθυστόχαστες και θεολογικότατες αερολογίες;

Άλλος πάλι - σεβαστός, σεβασμιώτατος - είπε ότι όλη η Αγιά Σοφιά είναι μια απέραντη λειψανοθήκη, γιατί ο Ιουστινιανός που την έχτισε εντοίχισε άγια λείψανα παντού, και στους κίονες, και στους τοίχους. Μάλιστα. Δεν ξέρω από πού το γνωρίζουμε, αλλά ενδιαφέρον και απολύτως πιστευτό. Αλλά να θυμίσω τώρα ότι δεν πάει και πολύς καιρός που μας είπαν να μην προσκυνούμε τα άγια λείψανα για να μην κολλήσουμε αρρώστια; Δε μας τό 'πε ο συγκεκριμένος σεβασμιώτατος, αλλά ειπώθηκε. Και για τις εικόνες τα ίδια. Με μεγαλύτερη ένταση και κατά τόπους επισήμως. Και με εγκυκλίους και με μέτρα κατά τόπους. Και αύριο μεθαύριο θα το ξαναπούνε.

Και τώρα, τι; Θα πάμε, λέει, να κάνουμε Παράκληση στην Παναγία για την Αγιά Σοφιά, και θα ψάλλουμε ότι άλαλα τα χείλη των ασεβών, των μη προσκυνούντων την εικόνα σου την σεπτή; Στις ίδιες ενορίες, στις ίδιες μητροπόλεις, όπου σε κάποιες τα μέτρα αποτροπής της προσκύνησης ισχύουν ακόμα;

Ποιον νομίζουμε ότι πάμε να εμπαίξουμε;

Και θέλουμε και Αγιά Σοφιά. Για τη Βρεμένη Σανίδα είμαστε, όχι για την Αγιά Σοφιά...

Κι έχεις και τους άλλους, που σου λένε για ιστορία, για παράδοση... που η Αγιά Σοφιά είναι, λέει, σύμβολο! Σιγά μην είναι και παράβολο...

Που σέβονται, σου λέει, την Ορθοδοξία, γιατί διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή...

Λες και όλος ο κόσμος κρέμεται από το σεβασμό τους ή την έλλειψη αυτού. Λες κι έχει καμιά σημασία το τι σέβεται ο καθένας και τι όχι! Για να κατεβαίνουμε λίγο απ' το καλάμι, για να δούμε και λίγο πέρα απ' τη μύτη μας, για να αντιλαμβανόμαστε τα μεγέθη μας...

Σου γράφουνε κι ένα βιβλίο, δοκίμιο διακοσίων σελίδων για την αξία του Μύθου, και λες ΟΚ παιδιά, έγινε, κατάλαβα.

Θυμάμαι σε μια παλιά συνέντευξη ο Sir Basil Markesinis μας είχε πει ότι διαφωνεί με όσους πολεμούν την Εκκλησία. Oh, thank you Sir! That's so very kind of you!

"Ειδικά απ' τη στιγμή που δεν έχουμε και τίποτα άλλο να την υποκαταστήσει".

Ένα πράμα δηλαδή σα να λέμε, όταν βρούμε κάτι άλλο, ε τότε βαράτε ελεύθερα. Yes, Sir!

Ο Λόγος Σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν. Προς τους αχαρίστους ο Ευεργέτης, προς τους αιχμαλώτους ο Ελευθερωτής. Προς τους εν σκότει καθημένους ο Ήλιος της Δικαιοσύνης. Επί τον Σταυρόν ο Απαθής, επί τον Άδην το Φως, επί τον θάνατον η Ζωή, η Ανάστασις δια τους πεσόντας.

Αγαπώ την ιστορία. Αν γράφω και πέντε ή δέκα κειμενάκια το χρόνο εδώ μέσα, τα μισά είναι ιστορικού περιεχομένου, και μάλιστα αυτά που τα ευχαριστιέμαι περισσότερο που τα γράφω, και που μου λέτε ότι τα ευχαριστιέστε περισσότερο κι εσείς που τα διαβάζετε.

Αλλά όλα αυτά τα συγκλονιστικά, δεν έγιναν για να έχει η μετα-Νεοελλάδα ιστορία, παράδοση, σύμβολα και κοινωνική συνοχή. Έγιναν δια την καταφθαρείσαν φύσιν - ή γι' αυτό, ή αλλοιώς είναι ψέμματα. Μύθος που πεθαίνει με τον παραμυθά που τον λέει, και δεν έχει καμία απολύτως αξία, και δεν πα να λένε ό,τι θέλουν τα δοκίμια - τα οποία άλλωστε κι αυτά στη συντριπτική τους πλειοψηφία θα ξεχαστούν με το θάνατο του δοκιμιογράφου - αν δε γίνουν πολτός πολύ νωρίτερα!

Όποιος καλοπροαίρετος ψάχνει την ελληνική παράδοση, είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί στο κατώφλι ενός ναού, και από μέσα θα ακούσει να σκούζουν ότι Χριστός Ανέστη. Στα δύο "άκρα του φάσματος", ο άνθρωπος αυτός είτε θα πει Αληθώς και θα μπει μέσα, είτε θα πει σαχλαμάρες και θα πάρει δρόμο. Φυσικά, στον κανονικό κόσμο συμβαίνουν πολλά και κανονικά πράγματα στον "ενδιάμεσο χώρο του φάσματος". Άλλος μπαίνει, κάθεται λίγο και βγαίνει, άλλος κοντοστέκεται για χρόνια στο κατώφλι και ξύνει το κεφάλι του, άλλος φεύγει τρέχοντας και μετά από... πενήντα ή εξήντα χρόνια γυρίζει. Γενικά καλό είναι ο καθένας μας κάποια στιγμή να δώσει μια απάντηση, γιατί δεν είναι και πολύ... σόι πράμα να ψάχνεσαι μια ζωή και να μην κατασταλάζεις. Δεν θα το παίξω, βέβαια, εγώ μεταφυσική αστυνομία, ας κάνει ο καθένας ό,τι θέλει κι ας πάρει όσο χρόνο θέλει. Και η αλήθεια είναι, και όσοι λέμε κάποτε Αληθώς, ουσιαστικά μπαινοβγαίνουμε. Μόνο για ροπή προς τα "μέσα" μπορεί να μιλήσει κανείς, ή ίσως ακόμα λιγότερο, για προσπάθεια προς ροπή προς τα "μέσα", ή ακόμα ακόμα για αδύναμη βούληση για προσπάθεια προς ροπή προς τα "μέσα", κάτι τέτοιο!

Πάντως, είναι δεδομένο ότι αυτός που θα κάτσει "μέσα", και όσο πιο πολύ κάτσει, και όσο πιο "μέσα" κάτσει, θα διαμορφώσει τρόπο σκέψης, κριτήριο, γούστα τέτοια, που θά 'ρθει στιγμή που θα είναι τελείως αδύνατο να συνεννοηθεί με το "έξω". Και ακόμα: όποιος κάνει μια προσπάθεια να καταλάβει - το κατά δύναμιν - τι γίνεται "μέσα", διαπιστώνει ότι ένα αντιμήνσιο, ένα τριμμένο πετραχήλι κι ένας παπάς που να πιστεύει στο Θεό, χωρίς κατ' ανάγκην καμιά σπουδαία μόρφωση, και δε λείπει καμιά Αγιά Σοφιά, και δε λείπει και τίποτε άλλο. Όταν λείπουν αυτά τα τρία, τότε είναι προς ανησυχία το πράγμα...

Η Εκκλησία γεννήθηκε σε μια σπηλιά, δοξάστηκε στις κατακόμβες και ζημιώθηκε στα ανάκτορα. Το άκουσα επί λέξει πρόσφατα. Και ναι μεν με άλλα λόγια και το είχα ξανακούσει και το ήξερα και το ξέρω χρόνια, πλην όμως αυτόν απ' τον οποίο το άκουσα, δεν τον είχα να τα πιάνει κάτι τέτοια. Είναι από τα ενθαρρυντικά των τελευταίων μηνών, τα πολλά ενθαρρυντικά. Σκεφτόμουν αυτές τις μέρες, αν η Αποκάλυψη (και ο Δανιήλ νομίζω;) λέει ότι το ένα τρίτο των αστέρων του ουρανού θα πέσουν, αυτό είναι τρομερό. Σα να λέμε, σκέψου όλους τους πιστούς ανθρώπους που ξέρεις, λαϊκούς, μοναχούς, ιερείς, επισκόπους. Αν αύριο (υποθετικά μιλώντας) μπαίναμε σε διαδικασία εσχάτων χρόνων, ένας στους τρεις απ' όλους αυτούς θα πλανιόταν. Από την άλλη όμως, τα δύο τρίτα θα βάσταγαν. Είναι πολύ μεγάλος αριθμός! Και ειδικά αν λάβει υπόψη του κανείς τι έχει να συμβεί στα έσχατα χρόνια και τι έχουν να τραβήξουν οι άνθρωποι, είναι τεράστιος ο αριθμός.

Θυμόμαστε και δοξάζουμε τους νεομάρτυρες και καλά κάνουμε, αλλά αν το καλοσκεφτείς ήταν μια ισχνή μειοψηφία. Η συντριπτική πλειοψηφία των μικρασιατών εξωμότησε, και μάλιστα πολύ σύντομα. Νομίζω ο Παπαρρηγόπουλος είναι που λέει πως όταν ο Μανουήλ Κομνηνός διέσχιζε τη Μικρά Ασία θέλοντας να χτυπήσει το Ικόνιο (και απέτυχε καθώς έπεσε σε ενέδρα στο Μυριοκέφαλο), στο δρόμο συναντούσε παντού τουρκεμένα χωριά. Μόλις εκατό χρόνια μετά το Μαντζικέρτ και την αρχική εγκατάσταση τούρκων στην περιοχή, οι παλιοί ακρίτες είχαν γίνει στη συντριπτική πλειοψηφία τους αποστάτες. Είναι εντυπωσιακό, λοιπόν, ότι στα έσχατα, με πιέσεις και διώξεις απείρως χειρότερες και απ' των τούρκων και απ' των ρωμαίων και απ' των σοβιετικών και από οποιουδήποτε άλλου καθεστώτος, τα δύο τρίτα των "μέσα" θα αντέξουν. Να μια περίπτωση που, αν τα χρόνια μας μάς φτάσουν μέχρι εκεί, θα πρέπει να ακολουθήσουμε την πλειοψηφία!

Λοιπόν, αν στη γειτονιά σου την Παρασκευή διαβάσουν την Παράκληση για την Αγιά Σοφιά, και μπορείς και θέλεις να πας, να πας. Είναι δυνατή ιστορία η Παράκληση στην Παναγία μας, δεν είναι απλό πράγμα. Και στην προσευχή σου να πεις... ό,τι θέλεις να πεις, δε θα ρωτήσεις δα και μένα! Αλλά να μη σου διαφύγει το χαράς μου την καρδίαν πλήρωσον, Παρθένε.

Με αφορμή ένα ενδιαφέρον γεωπολιτικό άρθρο

Με αφορμή αυτό εδώ του κυρίου Κωνσταντίνου Γρίβα.

Είδα αυτή την αγγλικούρα στην αρχή - για τις out of the box προσεγγίσεις - και την είδα με συμπάθεια, γιατί κι εγώ τις χρησιμοποιώ τις αγγλικούρες, πολύ δύσκολο να τις αποφύγει κανείς. Και τελοσπάντων καλύτερα αυτό, παρά έκφραση του τύπου για να πετύχεις στην επιχειρηματική καινοτομία, πρέπει να σκέφτεσαι έξω απ' το κουτί, δηλαδή πολύ μακριά απ' το κουτί, πώς να το πω, να μην υπάρχει κουτί.

Το είχα ακούσει σε μια συνέντευξη ενός απ' αυτούς τους σπουδαίους ρηξικέλευθους της νεοφυούς νεανικής επιχειρηματικότητας, που απ' ότι φαίνεται έσωσε την οικονομία μας. Ε, έτσι φαίνεται, γιατί για καιρό μας έλεγαν ότι αυτό θα μας σώσει, και μετά κάποια μέρα μας είπαν ότι σωθήκαμε.

Δεν θυμάμαι τι πουλούσε αυτός ο τύπος, εικονικά καπίστρια για 5G ψίλους που πηδάνε μέχρι το cloud ή κάτι παρεμφερές νομίζω, πάντως είναι σαφές πως ό,τι κι αν ήταν αυτό, δεν το έβαζε σε κουτί.

Ε, απ' το να χρησιμοποιούμε κάτι τέτοιες εκφράσεις, χίλιες φορές κατευθείαν η αγγλικούρα. Όμως άλλο είναι το ενδιαφέρον που βρήκα στο άρθρο.

...το αρχικό όριο των χωρικών υδάτων στα τρία ναυτικά μίλια διαμορφώθηκε εν πολλοίς από το μέγιστο βεληνεκές του χερσαίου πυροβολικού εκείνη την εποχή.

Μάλιστα. Είναι από τα σημεία που λες ότι ωραία, έμαθα και κάτι.

Πάμε στο βορρά και βρίσκουμε το Έρεσουντ, το στενό ανάμεσα στο νησιωτικό τμήμα της Δανίας και στις νότιες επαρχίες της Σουηδίας. Στη δανέζικη πλευρά το νησί είναι το Σιέλαντ, όπου βρίσκεται και η Κοπεγχάγη. Στο ελληνικά το βλέπεις και Ζηλανδία, κάτι που δεν είναι λάθος αλλά προκύπτει παρεξήγηση με μια άλλη Ζηλανδία που είναι επαρχία των Κάτω Χωρών και είναι απ' αυτή τη δεύτερη Ζηλανδία που πήρε το όνομά της η Νέα Ζηλανδία. Απ' τη σουηδική πλευρά η επαρχία είναι η Σκώνια, όπου βρίσκεται η ισλαμική πόλη του Μάλμε, η φοιτητούπολη του Λουντ και άλλα.

Το Λουντ είναι μια χαρακτηριστική μικρομεσαίου μεγέθους πολιτειούλα της βόρειας Ευρώπης, απ' αυτές όπου αν κάποιος από την Ελλάδα πέσει αλεξιπτωτιστής χωρίς να έχει ξαναταξιδέψει θα ενθουσιαστεί. Απ' την παλιά πόλη, απ' τις παμπ - τις υπαίθριες μάλιστα παμπ του καλοκαιριού - από την αρχιτεκτονική, απ' τη νεολαία που κυκλοφορεί λόγω του μεγάλου και καλού πανεπιστημίου. Αν πάλι κάποιος έχει ταξιδέψει έστω και λίγο, θα έχει δει άπειρες τέτοιες ωραίες πολιτειούλες ή παλιές αστικές γειτονιές, και το Λουντ δεν θα του κάνει καμία απολύτως ιδιαίτερη εντύπωση. Όποιος κατάλαβε τι εννοώ κατάλαβε!

Στο στενότερο σημείο του, το Έρεσουντ έχει πλάτος όλα κι όλα 2.5 ναυτικά μίλια, δηλαδή - με βάση και την πληροφορία του κυρίου Γρίβα - η διέλευση των πλοίων ήταν δυνατό να ελεγχθεί ή τουλάχιστον να παρενοχληθεί απ' όποιον έστηνε κανόνια είτε στη μία είτε στην άλλη ακτή - είτε κατά μείζονα λόγο και στις δύο.

Στο στενότερο αυτό σημείο, από την πλευρά της Σκώνιας υπάρχει το Χελσινμπόρι, για το οποίο δε νομίζω ότι έχω να πω τίποτα σπουδαίο, ισχύουν μάλλον ό,τι και για το Λουντ. Μια από τις άπειρες ίδιες βορειοευρωπαϊκές μικρομεσαίες πόλεις. Κάπου πρέπει να υπάρχουν υπολείμματα παλαιού παραθαλάσσιου οχυρού που βοηθούσε στον έλεγχο των στενών.

Από τη δανέζικη πλευρά, υπάρχει αντίστοιχα το Χέλσινγκορ, στο οποίο αξίζει μια στάση. Απαντάται στα αγγλικά ως Elsinore και στα ελληνικά ως Ελσινόρη. Το αξιοσημείωτο που έχει είναι το παραθαλάσσιο κάστρο Κρόνμποργκ, όπου τοποθετεί ο Σαίξπηρ τα γεγονότα του Άμλετ.

Ιδού το Κρόνμποργκ από φωτογραφία δική μου, έτσι για να μην ανεβάζω μόνο κλεμμένες!

Να και ο Σαίξπηρ.

Στην είσοδο του κάστρου, κάποιος είχε πετάξει δυο δαγκωμένα μήλα που σάπιζαν - κι επειδή ο χώρος ήταν προσεγμένος και καθαρός, φαντάζομαι ότι μάλλον τα μήλα τα άφηναν εκεί επίτηδες για να φανεί κάτι σάπιο στο βασίλειον της Δανιμαρκίας. Φυσικά, τα πήρα φωτογραφία!

Να κι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στο Μιστρά με τη μαμά μου, καλοκαίρι '91 ή κάπου εκεί. Άσχετο, αλλά έψαχνα παλιές φωτογραφίες και τη βρήκα!

Λοιπόν τώρα, τι γίνεται; Γίνεται ότι μέχρι το 1658 η Σκώνια ήταν επαρχία υπό την επικυριαρχία του δανικού στέμματος, δηλαδή και οι δύο πλευρές του στενού ανήκαν στο ίδιο βασίλειο. Σημειωτέον παρενθετικά: κατά διαστήματα, τα τρία βασίλεια της περιοχής - Δανία, Νορβηγία, Σουηδία - είχαν κοινούς βασιλείς, ή κατά άλλα, εκτεταμένα διαστήματα μόνο δύο από αυτές (αυτό και αυτό και ίσως κι άλλα). Το 1658, πάντως, υπογράφεται η Συνθήκη του Ροσκίλντε, που μεταφέρει - οριστικά, όπως αποδείχτηκε - τη Σκώνια και άλλες επαρχίες της νότιας ηπειρωτικής Σκανδιναβίας από τη Δανία - Νορβηγία στη Σουηδία. Η συνθήκη αυτή ήταν αποτέλεσμα του Δευτέρου Βορείου Πολέμου, στον οποίο θα πρέπει να επανέλθω, γιατί βλέπω ότι έχει πιο πολύ ζουμί απ' ότι περίμενα όταν άρχισα να τα γράφω αυτά - αλλά προς το παρόν, ας δούμε γιατί έχει σημασία η κατάκτηση της Σκώνιας από τη Σουηδία.

Από το 1429 η Δανία είχε αρχίσει να εισπράττει δασμό διελεύσεως από τα εμπορικά πλοία που διέπλεαν το στενό του Έρεσουντ. Υπό την απειλή των κανονιών και από τις δύο ακτές, τα πλοία υποχρεώνονταν να σταματήσουν κάπου κοντά στο Κρόνμποργκ όπου και γινόταν ο εκτελωνισμός τους. Οι κυβερνήτες δήλωναν την αξία των εμπορευμάτων τους, πλήρωναν ένα ποσοστό 1% ή 2% επ' αυτής και αφήνονταν να συνεχίσουν το δρόμο τους. Για να αποφευχθεί η περίπτωση της ψευδούς δηλώσεως, η δανική διοίκηση διατηρούσε το δικαίωμα να αγοράσει η ίδια τα εμπορεύματα στην αξία που είχε δηλώσει ο εκάστοτε καπετάνιος. Βλέπω το άρθρο στη wikipedia μας λέει ότι τα έσοδα αυτού του εκτελωνισμού έφταναν να αποτελούν τα δύο τρίτα των εσόδων του δανικού στέμματος.

Θα έλεγε κανείς, ότι πολύ κακό για το τίποτα. Μιλάμε για το εμπόριο της Βαλτικής, δε μιλάμε για τη Βενετία, τη Γένοβα, την Αλεξάνδρεια, το πιπέρι, τα μπαχαρικά. Συνήθως αν πούμε για τη Βαλτική και μάλιστα πριν πεντακόσια χρόνια, θα σκεφτούμε χιόνι, πάγο, κρύο αέρα, παγωμένες θάλασσες. Κι όμως, δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητο το εμπόριο στην περιοχή. Η σουηδική ξυλεία και ο σίδηρος, οι γούνες της Ευρασίας, το κατράμι και τα άλλα - πολύτιμα για την εποχή - υλικά ναυπηγικής, ακόμα και η τριπλέτα των προϊόντων που αποτελούσαν τη βάση της διατροφής στη βόρεια Ευρώπη: σιτηρά, ψάρια, μπύρα. Ψάρια από τη Βαλτική, σιτηρά προς τη Βαλτική, μπύρα από παντού και προς παντού! Η Στοκχόλμη, πρωτεύουσα και βασικό λιμάνι αυτοκρατορίας, από το 1703 επίσης το ίδιο η Αγία Πετρούπολη, το παλιό και ένδοξο Νόβγκοροντ, ακόμα τα χανσεατικά λιμάνια, η Λυβέκη, το Στετίνο, το Ροστόκ, το Ντάντσιγκ, το Ρεβάλ. Το Όμπο στη Φινλανδία. Κι αυτά μόνο πρόχειρα απ' το κεφάλι μου!

Η Χανσεατική Συμπολιτεία από μόνη της είναι ένα τεράστιο και πάρα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο, για το οποίο κι εγώ πέρα από εγκυκλοπαιδικά ή εκπαιδευτικά βιντεάκια δεν έχω κάποια πιο εξειδικευμένη πηγή ή πληροφορία. Δεν φαίνεται να ήταν μια "ζώνη ελευθέρου εμπορίου"· το αντίθετο, φαίνεται πως ήταν μια ζώνη πιο αποτελεσματικού ελέγχου του ελεγχόμενου εμπορίου. Πέρα από τα κατ' εξοχήν χανσεατικά λιμάνια της γερμανικής Βαλτικής, της Βόρειας Θάλασσας, ή και των ποταμών - Λυβέκη, Αμβούργο, Βρέμη, Κένιγκσμπεργκ, Κολωνία και άλλα πολλά - έντονη χανσεατική παρουσία σημειώνεται και σε άλλα μέρη, με τη μορφή των λεγόμενων kontor, που φαίνεται θά 'ταν κάτι ανάμεσα σε εμπορικές αντιπροσωπείες και εμπορικές αποικίες, με μεγάλο βαθμό αυτονομίας από τις γηγενείς κοινότητες με τις οποίες συνυπήρχαν. Οι περιγραφές αυτών των διευθετήσεων μάς θυμίζουν τη γενοβέζικη παρουσία στη γειτονιά του Γαλατά στην Πόλη, σε μεγάλο βαθμό αυτόνομη κι αυτή από τη ζωή της υπόλοιπης Πόλης. Τα πιο αξιοσημείωτα τέτοια kontor μας λένε οι ιστορικοί ότι σημειώνονται στο Νόβγκοροντ με τις γούνες του, στο Μπέργκεν με τα ψάρια, στο Λονδίνο και το Μπρυζ με το μαλλί και την υφαντουργία τους. Ιδού κάτι ενδιαφέρον σχετικό από το BBC και να κι ένα βιντεάκι τι θα τραβούσες αν ήθελες να γίνεις έμπορος της Χανσεατικής Συμπολιτείας! Μην επεκταθώ εγώ περισσότερο εδώ και μην μεταφράζω και αντιγράφω!

Πάντως, σημειώνεται ότι η εμπορική επιτυχία της Χάνσας και η επιθυμία του δανικού στέμματος να κόψει ένα κομμάτι από την πίτα των κερδών ήταν που οδήγησε σ' αυτή την πολιτική της επιβολής δασμών διέλευσης δια μέσου του Έρεσουντ. Η δε υλοποίηση της πολιτικής ήταν, φαίνεται, εύκολη υπόθεση όσο η Δανία ήλεγχε και τις δύο ακτές. Έχω την αίσθηση ότι ήταν τόση η ενόχληση των γερμανών εμπόρων από τα διαφυγόντα κέρδη, που θα πρέπει να είχαν συζητηθεί τρόποι να παρακαμφθεί το στενό, ίσως με χρήση χερσαίας οδού ανάμεσα στο Αμβούργο και τη Λυβέκη, ή ίσως είχε πέσει στο τραπέζι και κάποιας μορφής Διώρυγα του Κιέλου, που πάντως θα έφταναν τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι να κατασκευαστεί στ' αλήθεια.

Περνούν οι αιώνες, η Χάνσα παρακμάζει - νέες ήπειροι, νέες ναυτικές δυνάμεις, νέοι εμπορικοί δρόμοι - αλλά ο δασμός του Έρεσουντ παραμένει και γεμίζει το δανικό θησαυροφυλάκιο. Και κάπως έτσι ερχόμαστε στο 1655 και στο Δεύτερο Βόρειο Πόλεμο, έναν από τους πολέμους της περιόδου που συγκέντρωσαν πολύ και καλό κόσμο του βορρά. Ξεκινά όταν ο Κάρολος Γουσταύος της Σουηδίας αποφασίζει να εισβάλει στην - εξασθενημένη λόγω πολέμου με τους Μοσχοβίτες - Πολωνία - Λιθουανία και ακολουθεί ο κακός χαμός. Διάφορες δυνάμεις της περιοχής και της εποχής επεμβαίνουν στο πλευρό του ενός ή του άλλου, με τη μία ή την άλλη υπόσχεση, ενίοτε αλλάζουν στρατόπεδο, και τα λοιπά, και τα συνηθισμένα, και τα αναμενόμενα! Κάποια στιγμή, η Δανία αντιλαμβάνεται ότι ο σουηδικός στρατός λείπει στην Πολωνία και αποφασίζει να επέμβει προκειμένου να λύσει παλαιότερες διαφορές. Ο Κάρολος Γουσταύος τα μαζεύει άρον άρον και επιστρέφει, επιτίθεται με τη σειρά του στη Δανία, επικρατεί και επιβάλει τη Συνθήκη του Ροσκίλντε, με την οποία πλέον η ανατολική ακτή του Έρεσουντ γίνεται σουηδικό έδαφος. Κι άλλες συνθήκες αναφέρονται μεταξύ άλλων εμπολέμων του εν λόγω πολέμου, που ρυθμίζουν άλλα πράγματα και έχουν το ενδιαφέρον τους.

Ας καταλάβουμε, κατ' αρχήν, τι σημαίνει Σουηδία για την εποχή. Να μην επηρεαστούμε από την σύγχρονη εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας! Η Σουηδία του 17ου αιώνα κατείχε, πρώτα απ' όλα, σταθερά και παλαιόθεν όλο το έδαφος που σήμερα ονομάζουμε Φινλανδία. Επίσης είχε κτήσεις σ' όλη τη νότια ακτή της Βαλτικής, στα μέρη που σήμερα τα λέμε Εσθονία, Λετονία, επίσης και κάποιες περιοχές της βαλτικής Γερμανίας.

Αν λοιπόν γεννάται το ερώτημα, τι δουλειά είχε η Σουηδία να επιτεθεί πέραν της Βαλτικής στην Πολωνία, η απάντηση είναι απλώς ότι δε χρειάστηκε να διασχίσει τη Βαλτική. Είχε ήδη χερσαία σύνορα με την Πολωνία - και φυσικά χερσαία σύνορα σημαίνει και εκατέροθεν εδαφικές διεκδικήσεις.

Στρατιωτικά μιλώντας, η Σουηδία δεν ήταν στην ακμή της ακμής της, αλλά ούτε και στην παρακμή της. Το ορόσημο της παρακμής θεωρείται ο Μέγας Βόρειος Πόλεμος του 1700-1721, που ανέτρεψε τη Σουηδία και ανέδειξε τη Ρωσία ως την υπερδύναμη της περιοχής, ενώ ως ακμή της ακμής θα πρέπει να οριστεί η βασιλεία του Γουσταύου Αδόλφου, του περίφημου ή περιβόητου Λέοντος του Βορρά, μερικές δεκαετίες πριν τα γεγονότα που κυρίως συζητάμε εδώ.

Το κομμάτι είναι άγριο, αλλά προσήκει ούτως, καθότι άγριος ήταν και ο ίδιος ο Γουσταύος. Ο στρατός που έφτιαξε ήταν μάλλον ο ισχυρότερος της Ευρώπης εκείνη την εποχή, τουλάχιστον από πλευράς τακτικής και πειθαρχίας. Θεωρείται καινοτόμος της στρατιωτικής τέχνης, και αν προσθέσει κανείς την αφθονία του καλής ποιότητας σουηδικού σιδήρου ως πρώτη ύλη και το υψηλό ηθικό του (φανατικά προτεσταντικού) σουηδικού στρατεύματος, ως "το στράτευμα του Θεού" που έχει "ιερή αποστολή" να τιμωρήσει τη "δαιμονική Ρώμη", σχηματίζει μια ιδέα.

Ο Γουσταύος Αδόλφος είναι από εκείνες τις ιστορικές προσωπικότητες που δίνουν το όνομά τους σε πράγματα. Πού και πού συναντάς αναφορές σε γουσταυϊανό στρατό, γουσταυϊανό ιππικό, πυροβολικό, πεζικό. Ίσως περιττεύει να σημειωθεί, υπήρξε από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες του προτεσταντικού στρατοπέδου στον Τριακονταετή Πόλεμο, σε κάποια μάχη του οποίου (προσηκόντως, θα έλεγε κανείς!) σκοτώθηκε μεν, πλην όμως η πλευρά του επικράτησε (προσηκόντως κι αυτό!).

Αντίπαλος του Γουσταύου στα πεδία των μαχών του Τριακονταετούς Πολέμου ήταν ένας άλλος περίφημος ή περιβόητος, ένα άλλο θηρίο της εποχής, ο αρχιμισθοφόρος Άλμπρεχτ φον Βαλλενστάιν. Να μη συνεχίσω όμως άλλο προς αυτή την κατεύθυνση, γιατί αυτά είναι τεράστια κεφάλαια της ευρωπαϊκής ιστορίας που κι εγώ για να γράψω στα σοβαρά, θα πρέπει πρώτα να διαβάσω στα σοβαρά! Απλά να σημειώσω, ευκαρίας δοθείσης, ότι τον καιρό εκείνο σπουδαία τροφοδοσία των στρατευμάτων δεν υπήρχε - είτε αυτά ήταν εθνικά είτε μισθοφορικά. Ήταν απολύτως δεδομένο ότι οι άμαχοι θα λεηλατούνταν, και θα λεηλατούνταν ξανά και ξανά, όσο διαρκούσε ο πόλεμος - για να μην πω, θα λεηλατούνταν και εκτός πολέμου, γιατί κι οι μισθοφόροι κάπως έπρεπε να ζήσουν μέχρι την επόμενη δουλειά! Ειδικά αν τύχαινε οι άμαχοι να είχαν τη λάθος πίστη! Αλί κι αλίμονο στο καθολικό χωριό απ' το οποίο θα περνούσε ο Γουσταύος, αλί κι αλίμονο στο προτεσταντικό χωριό απ' το οποίο θα περνούσε ο Βαλλενστάιν!

Επιστροφή στο μέλλον, στον πόλεμο του 1655, και βλέπω πως ένα από τα αποτελέσματά του ήταν η ανεξαρτησία της Πρωσίας. Και τι να πρωτοπείς τώρα εδώ, άλλο τεράστιο κεφάλαιο! Για αρχή: απ' όσα βλέπω, μάλλον αυτό ήταν μακροπρόθεσμα το σημαντικότερο επακόλουθο του Δευτέρου Βορείου Πολέμου, οπωσδήποτε σημαντικότερο απ' την κατάκτηση της Σκώνιας από τη Σουηδία!

Πάμε πίσω στα τέλη του 12ου αιώνα, εποχή σταυροφορική, και βλέπουμε ότι στη φράγκικη Άκρα του σημερινού Ισραήλ ιδρύεται ρωμαιοκαθολικό μοναστικό τάγμα, που σκοπό έχει να εξυπηρετήσει τους γερμανόφωνους προσκυνητές. Είναι το Τευτονικό Τάγμα. Σύντομα θα αποκτήσει στρατιωτικά χαρακτηριστικά, κατά τα πρότυπα των Ναϊτών και των Οσπιταλίων, και επίσης σύντομα, το 13ο αιώνα, θα αποκτήσει γη στα βάθη της Βαλτικής, σε μέρη που σήμερα ανήκουν στην Πολωνία, τη Λιθουανία, τη Λετονία και το Καλίνινγκραντ στη Ρωσία. Αποστολή του Τάγματος στη Βαλτική είναι να εκχριστιανίσει τους τελευταίους ειδωλολάτρες της Ευρώπης που ζούσαν στην περιοχή - και, παρεμπιπτόντως, να δώσει κι ένα μάθημα στους "σχισματικούς" ορθόδοξους του Νόβγκοροντ, του Πσκωφ, του Σμολένσκ και άλλων ρωσικών ηγεμονιών.

Ένα μουσικό διάλειμμα και επανέρχομαι. Το έχω ξαναβάλει το βιντεάκι, αλλά μ' αρέσει πολύ και η μελωδία και οι σκηνές. Και προσήκει ιδιαίτερα σ' αυτό το σημείο.

Η παρουσία των φράγκων στο Λεβάντε ήταν ούτως ή άλλως θνησιγενής, ο τελευταίος ειδωλολάτρης ηγεμόνας της Ευρώπης εκχριστιανίστηκε κάπου το 14ο αιώνα, οι "σχισματικές" ηγεμονίες κράτησαν καλά και οι Τεύτονες Ιππότες βρέθηκαν χωρίς ιδιαίτερο σκοπό, αλλά με αρκετή γη, αρκετά κάστρα και κανονική κρατική οργάνωση στις νοτιοανατολικές ακτές της Βαλτικής. Σύντομα ήρθαν σε σύγκρουση με την περιφερειακή υπερδύναμη της περιοχής, την Πολωνία - Λιθουανία, που προφανώς εποφθαλμιούσε τα εδάφη τους. Επιπλέον, οι χανσεατικές πόλεις της περιοχής, συνηθισμένες σε ευρύτατη αυτονομία, δεν ήταν και πολύ ικανοποιημένες υπό την επικυριαρχία ενός θεοκρατικού τάγματος. Ήρθε και η Μεταρρύθμιση που συγκλόνισε συθέμελα την καθεστηκυία τάξη στην Ευρώπη, να μην τα πολυλογώ το 1525 ο τότε μάγιστρος του Τευτονικού Τάγματος απορρίπτει τη Ρώμη, ασπάζεται το λουθηρανισμό και στρέφεται για προστασία προς τους παλιούς εχθρούς του, τους Πολωνούς. Ο καθολικός μάγιστρος γίνεται λουθηρανός δούκας και η γη που ήλεγχε το μοναστικό τάγμα γίνεται το κανονικό, κοσμικό δουκάτο της Πρωσίας, υπό την επικυριαρχία πάντως της καθολικής μεν, ανεξίθρησκης για τα δεδομένα της εποχής δε, Πολωνίας.

Ε λοιπόν, το 1655 όταν ξεσπά ο Δεύτερος Βόρειος Πόλεμος, ο Κάρολος Γουσταύος της Σουηδίας υπόσχεται ανεξαρτησία από την Πολωνία στον τότε δούκα της Πρωσίας και εκλέκτορα του Βραδεμβούργου Φρειδερίκο Γουλιέλμο, αν ο τελευταίος τον υποστήριζε. Ο πόλεμος κύλησε θετικά για τη Σουηδία και τους συμμάχους της και σ' αυτό το μέτωπο, οπότε το 1660 υπογράφεται η Συνθήκη της Ολίβας, κάπου σ' ένα προάστιο του παλαιού χανσεατικού Ντάντσιγκ, που μεταξύ άλλων αναγνωρίζει την Πρωσία ως ανεξάρτητη, αλλά και συνδεδεμένη με το Βραδεμβούργο, δηλαδή με το Βερολίνο!

The rest is history που λένε και στο χωριό μου! Στην Πρωσία - Βραδεμβούργο διαμορφώνεται υπό αυτές τις συνθήκες ένας "σπαρτιατικός", μιλιταριστικός γερμανικός πολιτισμός που τον λένε διαφορετικό από αυτόν των πιο "αλέγκρων" ειρηνικών ζυθοποτών της Ρηνανίας, της Βαυαρίας ή της Αυστρίας. Που στα τέλη του 18ου αιώνα θα πάρει μέρος στο διαμελισμό του πτώματος της μέχρι πρότινος επικυριάρχου της Πολωνίας και στα τέλη του 19ου θα πραγματώσει τη Γερμανική Ενοποίηση - που έχω δει να λέγεται και κατάκτηση της Γερμανίας από την πολύ διαφορετική Πρωσία!

Υπάρχει αυτό το βιβλίο, είναι καλό και αρκετά σύντομο. Εγώ το πήρα με σκοπό να βρω τίποτα για τη Χάνσα που με ενδιέφερε και με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Τελικά για τη Χάνσα βρήκα όλη κι όλη μία σελίδα (!), αλλά βρήκα άλλα ενδιαφέροντα πράγματα. Κυρίως από εκεί παίρνω αυτή την ιδέα, ότι άλλη η πέραν του Έλβα Γερμανία - ουσιαστικά η Πρωσία - και άλλη η δυτικώς του Έλβα. Επιμένει πάρα πολύ ο συγγραφέας σ' αυτό. Ουσιαστικά είναι η κεντρική ιδέα του έργου του. Όλα τα γεγονότα των τελευταίων τριακοσίων χρόνων στη Γερμανία και όχι μόνο, τα ερμηνεύει υπό το πρίσμα αυτής της θεώρησης. Την καταγράφω λοιπόν κι εγώ ως άξια καταγραφής, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο!

Αυτά τα επιγραμματικά περί Πρωσίας, και τώρα εγώ να συνεχίσω ή κούρασα; Ας συνεχίσω!

Μετά τη συνθήκη του Ροσκίλντε του 1658, κι ενώ ο ευρύτερος πόλεμος εμαίνετο, ο Κάρολος Γουσταύος της Σουηδίας θεώρησε ότι ήταν καλή ευκαιρία να ξεμπερδέψει μια και καλή με τη Δανία. Πριν στεγνώσει καλά καλά το μελάνι της συμφωνίας, επιτίθεται ξανά στη νησιωτική Δανία, στη Ζηλανδία και στο Φιούν. Οι Δανοί αμύνονται της Κοπεγχάγης με επιτυχία· παρεμβαίνουν, δε, οι Ολλανδοί! Στέλνουν στόλο στο Έρεσουντ και ναυμαχούν με τους Σουηδούς στο στενό, αναγκάζοντάς τους να αποσυρθούν. Καθώς οι απώλειες εκατέροθεν είναι μικρές και οι Σουηδοί ακόμα ισχυροί, οι Ολλανδοί στέλνουν κι άλλες δυνάμεις, αυτή τη φορά υπό τον θρυλικό ναύαρχο Μίχελ ντε Ράουτερ. Ο στόλος του κυριαρχεί στο στενό, οι πεζοναύτες του καθαρίζουν μικρά τμήματα σουηδικού στρατού που έχουν αποκλειστεί στο δανικό αρχιπέλαγος και απελευθερώνουν κάποιες μικρομεσαίες πόλεις που είχαν καταλάβει. Ο κύριος όγκος του σουηδικού στρατού αδυνατεί να προχωρήσει προς τα δανικά νησιά, δεν απειλείται βέβαια στην κυρίως ηπειρωτική Σκανδιναβία αφού οι Ολλανδοί έχουν στόλο αλλά όχι και σπουδαίο στρατό, και τελοσπάντων έχουμε ισοπαλία! Η κατάσταση παγιώνεται με τη Συνθήκη της Κοπεγχάγης, η οποία είναι κάπως ευνοϊκή για τη Δανία, της επιστρέφει κάποια λίγα εδάφη, όχι όμως τη Σκώνια. Κι έτσι πλέον οριστικά οι δύο όχθες του στενού ανήκουν στο εξής σε διαφορετικές δυνάμεις.

Έχω την αίσθηση ότι η ολλανδική παρέμβαση είχε αυτόν ακριβώς το σκοπό, να εξασφαλίσει ότι οι δύο όχθες θα ανήκαν σε δύο διαφορετικά κράτη. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε να επιβιώσει η Δανία, αλλά τίποτα παραπάνω! Σε καμία περίπτωση να μην επανέλθει στα ante bellum σύνορά της. Εξάλλου, εντύπωση προξενεί και η πλήρης ουδετερότητα της Αγγλίας σε όλη αυτή την ιστορία. Λόγω της έντονης αντιπαλότητας που είχε εκείνα τα χρόνια με την Ολλανδία, θα περίμενε κανείς να επέμβει στο πλευρό της Σουηδίας. Μια αγγλική ναυτική δύναμη ήταν πράγματι παρούσα στη ναυμαχία του Έρεσουντ, αλλά αρκέστηκε να παρακολουθήσει από απόσταση. Προφανώς και της Αγγλίας τα εμπορικά συμφέροντα αυτό επέβαλαν, ήττα της Σουηδίας στη θάλασσα, αλλά περιορισμένη ήττα. Τέτοια ήττα που να μην της επέτρεπε να προχωρήσει, αλλά όχι τέτοια ήττα που να την υποχρέωνε να επιστρέψει τα προγενέστερα κέρδη.

Εν συντομία, επομένως: ο μόνος λόγος που η Δανία επιβίωσε ως ανεξάρτητο βασίλειο και δεν απορροφήθηκε από τη Σουηδία ήταν ότι οι εμπορικές δυνάμεις της εποχής δεν ήθελαν το στενό του Έρεσουντ να βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο ενός και μόνο κράτους.

Η Δανία συνέχισε να χρεώνει δασμό διελεύσεως, αλλά ήταν πιο δύσκολο να τον επιβάλει και πιο εύκολο στα διερχόμενα πλοία να ξεφύγουν. Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε μέχρι το 1857, όταν η Δανία παραιτήθηκε της συγκεκριμένης πολιτικής, με αντάλλαγμα κάποια εφ' άπαξ οικονομική αποζημίωση, τη μερίδα του λέοντος της οποίας πλήρωσαν η Βρετανία και η Ρωσία, και εν συνεχεία ξεχωριστά και οι ΗΠΑ. Φαίνεται πως οι ναυτικές δυνάμεις της εποχής δεν ήταν διατεθειμένες να ανεχθούν αυτή τη νόμιμη πειρατεία άλλο (αυτό δεν ήταν, νόμιμη πειρατεία;!). Και επιπλέον, ίσως έχει σημασία και ότι το 19ο αιώνα μεταβάλλεται σταδιακά η επικρατούσα οικονομική θεωρία. Το εμπορικό ισοζύγιο έχει πια μικρότερη σημασία και η ανάπτυξη (που διευκολύνεται, θεωρητικά, από φτηνές εισαγωγές π.χ. πρώτων υλών, άρα κατάργηση δασμών) μεγαλύτερη.

Δε θέλω να επεκταθώ προς αυτή την κατεύθυνση της οικονομικής θεωρίας. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι φαίνεται πως η Δανία βρέθηκε με μια παλιομοδίτικη πολιτική, την οποία ούτως ή άλλως δεν μπορούσε να ασκήσει πια το ίδιο αποτελεσματικά, και επιπλέον πιεζόταν πολιτικά και "πειραζόταν" οικονομικά να καταργήσει. Το οποίο και έκανε.