Βαθύς αναστεναγμός. Η απόδοση του επιγονατίου μου (του laptop, που λένε και στην Κρήτη) έχει πέσει πολύ και δεν μπορώ να κάνω σπουδαία πράματα. Το είχα πάρει στο 1/3 της τιμής των καλών επιγονατίων πριν τέσσερα χρόνια. Ίσως ήρθε η ώρα να αναβαθμίσω, βαρέθηκα κι αυτό το δανέζικο πληκτρολόγιο που έχει πλήκτρα για τα æ και τα ø και τα å και είναι και σκληρά και πατιούνται δύσκολα. Όσο τρέχουν πάντως κάτι DiskClean και τέτοια μήπως πάρω κάτι ακόμα απ' αυτό πριν το αντικαταστήσω, ας εκμεταλλευτώ την ευκαιρία να γράψω ένα κειμενάκι (τρέχουν από χτες το βράδυ και τώρα είναι σήμερα το απόγευμα). Μήπως δεν κάνει να έχω ανοιχτό το Chrome και να γράφω την ώρα που τρέχει το DiskClean; Μωρέ σιγά που θα ιδρώσω κιόλας! Πάμε λοιπόν...
Επί βασιλείας Αλεξίου Α' Κομνηνού, συναντάμε έναν αξιωματούχο (διοικητικό, στρατιωτικό, "στέλεχος" της Αυλής) που ονομάζεται Μοναστράς. Τι το αξιομπλογκούμενον έχει αυτός ο Μοναστράς; Κατά τα εν Αλεξιάδι γραφόμενα της Άννας Κομνηνής, ήταν... μιξοβάρβαρος!
Η διάθεσή μου είναι ελαφριά και ελαφρύ θέλω να παραμείνει και το ύφος αυτού του κειμένου, οπότε δε θέλω να γράψω πολλά σοβαρά για την Αλεξιάδα. Άλλωστε με την εποχή των Κομνηνών ασχολήθηκα και στο παρελθόν. Το ενδιαφέρον των πρωτογενών πηγών γενικά δεν περιορίζεται μόνο στις πληροφορίες, αλλά μέσα σ' αυτές βλέπει κανείς επίσης το ύφος, την αισθητική της εποχής, το λεξιλόγιο (έστω και στην - πολύ καλή - νεοελληνική απόδοση που διάβασα εγώ). Θα έλεγα μάλιστα ότι για τα γεγονότα αυτά καθ' αυτά είναι ασφαλέστερο να εμπιστεύεται κανείς τους επαγγελματίες ιστορικούς, καθώς αυτοί ψάχνουν περισσότερες πηγές - κάποτε αλληλοαντικρουόμενες - συζητούν μεταξύ τους, καταλήγουν σε επικρατέστερες ερμηνείες και συμπεράσματα. Τα στοιχεία ύφους και λόγου (άρα και πολιτισμού) όμως, σπανίως επιβιώνουν στις δευτερογενείς πηγές.
Εν πάση περιπτώσει, δύο παρατηρήσεις στα γρήγορα πριν ξαναγυρίσω στους μιξοβάρβαρους. Πρώτον, το κείμενο της Αλεξιάδας είναι γεμάτο αυτολεξεί (και απ' ότι φαίνεται ακριβείς) αναφορές στην Ιλιάδα, αρκετές στην Οδύσσεια, τους τραγικούς και τους αρχαίους ιστορικούς, λιγότερες και κάποτε εσφαλμένες στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη! Έντονη η αίσθηση πως η Άννα (στα 60 της χρόνια και πλέον μοναχή σε μοναστήρι) παραμένει πολύ πιο εξοικειωμένη με τα θύραθεν, την ελληνική γραμματεία, παρά με τα άνωθεν. Δεύτερον, εντύπωση προκαλεί το πώς παρουσιάζεται η Πρώτη Σταυροφορία και συγκεκριμένα οι σχέσεις των Ρωμαίων με τα στίφη των Λατίνων ("Κελτών") που περνούσαν από τα εδάφη τους. Η Πρώτη Σταυροφορία έλαβε χώρα στα τέλη του 11ου αιώνα, όταν η συγγραφέας ήταν έφηβη, και η Αλεξιάδα γράφτηκε στα μισά του 12ου. Επομένως, η Άννα μεταφέρει τις αναμνήσεις της από το "κλίμα" της εποχής στην αυλή του βασιλέα πατέρα της. Ε λοιπόν. Μεγάλη καχυποψία σχετικά με τους αληθινούς σκοπούς των Φράγκων, μεγάλη ανησυχία ότι πραγματικός στόχος τους ήταν η Βασιλεύουσα. Εκατό χρόνια πριν το 1204, the writting was on the wall (που λένε και στην Κρήτη). Κι αυτό παρότι τελικά ο Αλέξιος συνεννοήθηκε με κάποιους κόμητες, έπεισε κάποιους να του αποδώσουν μικρασιατικά κάστρα που κατέλαβαν, βοήθησε και στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων με κάποιο εκστρατευτικό σώμα.
Πολλά άλλα ενδιαφέροντα μπορεί να σταχυολογήσει κανείς από την Αλεξιάδα που ίσως μου δίνεται η ευκαιρία και σε μελλοντικά κείμενα να τα κολλάω, αλλά προς το παρόν επανέρχομαι στο Μοναστρά! Βρήκα πολύ διασκεδαστικές τις διαρκείς αναφορές στο "μιξοβάρβαρο το Μοναστρά", στο "Μοναστρά που ήταν μιξοβάρβαρος όπως ξαναείπα", ακόμα και στους "δυο γενναίους στρατηγούς, το Γεώργιο Παλαιολόγο και αυτόν το μιξοβάρβαρο το Μοναστρά". Δεν είχα συναντήσει άλλοτε τη λέξη και μου φαινόταν αστεία, ειδικά επαναλαμβανόμενη για το ίδιο πάντα πρόσωπο. Ποιος ξέρει τι θα της είχε κάνει της πορφυρογέννητης αυτός ο Μοναστράς, και μιξοβάρβαρο τον ανέβαζε τον άνθρωπο, μιξοβάρβαρο τον κατέβαζε! Ήμουν και κάτω στα Βάτικα όταν διάβαζα το βιβλίο, χωρίς αξιόπιστη πρόσβαση για να ψάξω την ακριβή σημασία στο internet (που λένε και στην Κρήτη).
Μέχρι που ο Μοναστράς κι ένας άλλος αξιωματούχος πιάνονται αιχμάλωτοι από τους σελτζούκους του "Κλιτζιασθλάν" (του Κίλιτζ Αρσλάν). Ο Μοναστράς συνεννοείται με τους δεσμώτες στα τούρκικα "ως μιξοβάρβαρος που ήταν". Ο μιξοβάρβαρος λοιπόν εξ' ορισμού μιλά την τουρκική. Μάλιστα.
Λίγο παρακάτω, προς το τέλος πια του βιβλίου, κάνει την εμφάνισή του ένας Μιχαήλ Στυπειώτης, και η συγγραφέας αισθάνεται την ανάγκη να διευκρινίσει πως όταν μιλάει για Στυπειώτη δεν αναφέρεται "στο γνωστό μιξοβάρβαρο", αλλά σε κάποιον άλλον, άνθρωπο ανώτερης τάξης. Ώπα. Κι άλλος μιξοβάρβαρος, τώρα στα τελειώματα.
Και η χαριστική βολή έρχεται λίγο πιο κάτω: πολλοί από τους στρατιώτες του "Κλιτζιασθλάν" συνεννοούνται και στα ελληνικά, "αφού είναι μιξοβάρβαροι". Ε, κάπου εκεί κατάλαβα. Ο μιξοβάρβαρος της Άννας είναι προφανώς ο διγενής, με πατέρα τούρκο ή τουρκεμένο και μάνα ρωμαία ή το αντίστροφο - για να παραφράσω μια πολιτικώς εσφαλμένη ρήση του συγχωρεμένου Γιάννη Καλαμίτση, ο μιξοβάρβαρος είναι "μισός" τούρκος "και μισός άνθρωπος". Κατά τα χρόνια εκείνα που προχωρούσε ο εκτουρκισμός της μικρασίας, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι τέτοιοι πληθυσμοί θα υπήρχαν αρκετοί.
Ερχόμενος πίσω στο Μαρούσι, μπόρεσα να κοιτάξω και να επιβεβαιώσω την ακριβή έννοια και προέλευση της λέξης. Φαίνεται ότι δεν είναι ιδιωματισμός της πορφυρογέννητης αλλά λέξη που απαντάται και στους αγαπημένους της αρχαίους συγγραφείς. Δε γνωρίζω, μάλιστα, εάν ήταν σε κοινή χρήση στα χρόνια της Άννας, ή μήπως την ξετρύπωσε η ίδια από την ελληνική της παιδεία. Περιττό να διευκρινίσω ότι ουδεμία σχέση έχει με τη... μύξα. Εγώ, πάντως, νομίζω ότι θα την υιοθετήσω ως γενικού σκοπού απαξιωτικό χαρακτηρισμό, όπως πριν καμιά δεκαριά χρόνια θυμάστε μερικοί ότι τους λέγαμε όλους Βησιγότθους!
Οδεύοντας προς το τέλος του σημειώματος, αντιγράφω αυτούσια την νεοελληνική απόδοση αποσπάσματος της Ιστορίας του Νικήτα Χωνιάτη που αναφέρεται στην Άννα Κομνηνή. Το background (που λένε και στην Κρήτη) είναι ότι ο τότε σύζυγός της καίσαρ Νικηφόρος Βρυέννιος έχει μόλις διστάσει να αποπειραθεί τη δολοφονία του Ιωάννη Β' Κομνηνού (του Καλογιάννη που λέγαμε), ματαιώνοντας έτσι ολόκληρη συνωμοσία ανατροπής του, που θα έφερνε το Βρυέννιο στο θρόνο και την Άννα βασίλισσα. Σημειωτέον ότι η Άννα δεν συμπαθούσε καθόλου τον αδερφό της τον Καλογιάννη. Τον θεωρούσε σφετεριστή, καθώς η ίδια ήταν πρωτότοκη και επομένως ήθελε τον πατέρα της να διαδεχτεί ο σύζυγός της.
Γράφει λοιπόν ο Χωνιάτης:
"Γι' αυτό και λένε πως η Καισάρισσα Άννα αγανάκτησε με τη μαλθακότητα του συζύγου της κι έσκασε από το κακό της για τη συμφορά που τη βρήκε και καταράστηκε τη φύση που στην ίδια έδωσε αιδοίο και μήτρα και χάρισε στον Βρυέννιο το πέος και τους όρχεις". (!!!)
Σκέψου να έγραφε τέτοιο πράγμα ιστορικός σήμερα! Αφήνω στην άκρη "εμάς" που "απλώς" θα επαναστατούσε η αισθητική μας, το αισθητήριό μας περί του τι "γράφεται", πού και πώς. Σκέψου τι θα έλεγαν οι ''άλλοι", οι της political correctness (που λένε και στην Κρήτη). Αυτοί που βλέπουν παντού σεξιστές, ρατσιστές, φασίστες... και αν περάσει μια μέρα και δε δούνε κανέναν, παίζει και να πεθάνουν. Μην αραδιάζω ονόματα, στο δημόσιο λόγο μπορείς και μόνος σου να διακρίνες πολλούς τέτοιους... μιξοβάρβαρους - ωραία κολλάει εδώ η λέξη.
Επί βασιλείας Αλεξίου Α' Κομνηνού, συναντάμε έναν αξιωματούχο (διοικητικό, στρατιωτικό, "στέλεχος" της Αυλής) που ονομάζεται Μοναστράς. Τι το αξιομπλογκούμενον έχει αυτός ο Μοναστράς; Κατά τα εν Αλεξιάδι γραφόμενα της Άννας Κομνηνής, ήταν... μιξοβάρβαρος!
Η διάθεσή μου είναι ελαφριά και ελαφρύ θέλω να παραμείνει και το ύφος αυτού του κειμένου, οπότε δε θέλω να γράψω πολλά σοβαρά για την Αλεξιάδα. Άλλωστε με την εποχή των Κομνηνών ασχολήθηκα και στο παρελθόν. Το ενδιαφέρον των πρωτογενών πηγών γενικά δεν περιορίζεται μόνο στις πληροφορίες, αλλά μέσα σ' αυτές βλέπει κανείς επίσης το ύφος, την αισθητική της εποχής, το λεξιλόγιο (έστω και στην - πολύ καλή - νεοελληνική απόδοση που διάβασα εγώ). Θα έλεγα μάλιστα ότι για τα γεγονότα αυτά καθ' αυτά είναι ασφαλέστερο να εμπιστεύεται κανείς τους επαγγελματίες ιστορικούς, καθώς αυτοί ψάχνουν περισσότερες πηγές - κάποτε αλληλοαντικρουόμενες - συζητούν μεταξύ τους, καταλήγουν σε επικρατέστερες ερμηνείες και συμπεράσματα. Τα στοιχεία ύφους και λόγου (άρα και πολιτισμού) όμως, σπανίως επιβιώνουν στις δευτερογενείς πηγές.
Εν πάση περιπτώσει, δύο παρατηρήσεις στα γρήγορα πριν ξαναγυρίσω στους μιξοβάρβαρους. Πρώτον, το κείμενο της Αλεξιάδας είναι γεμάτο αυτολεξεί (και απ' ότι φαίνεται ακριβείς) αναφορές στην Ιλιάδα, αρκετές στην Οδύσσεια, τους τραγικούς και τους αρχαίους ιστορικούς, λιγότερες και κάποτε εσφαλμένες στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη! Έντονη η αίσθηση πως η Άννα (στα 60 της χρόνια και πλέον μοναχή σε μοναστήρι) παραμένει πολύ πιο εξοικειωμένη με τα θύραθεν, την ελληνική γραμματεία, παρά με τα άνωθεν. Δεύτερον, εντύπωση προκαλεί το πώς παρουσιάζεται η Πρώτη Σταυροφορία και συγκεκριμένα οι σχέσεις των Ρωμαίων με τα στίφη των Λατίνων ("Κελτών") που περνούσαν από τα εδάφη τους. Η Πρώτη Σταυροφορία έλαβε χώρα στα τέλη του 11ου αιώνα, όταν η συγγραφέας ήταν έφηβη, και η Αλεξιάδα γράφτηκε στα μισά του 12ου. Επομένως, η Άννα μεταφέρει τις αναμνήσεις της από το "κλίμα" της εποχής στην αυλή του βασιλέα πατέρα της. Ε λοιπόν. Μεγάλη καχυποψία σχετικά με τους αληθινούς σκοπούς των Φράγκων, μεγάλη ανησυχία ότι πραγματικός στόχος τους ήταν η Βασιλεύουσα. Εκατό χρόνια πριν το 1204, the writting was on the wall (που λένε και στην Κρήτη). Κι αυτό παρότι τελικά ο Αλέξιος συνεννοήθηκε με κάποιους κόμητες, έπεισε κάποιους να του αποδώσουν μικρασιατικά κάστρα που κατέλαβαν, βοήθησε και στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων με κάποιο εκστρατευτικό σώμα.
Πολλά άλλα ενδιαφέροντα μπορεί να σταχυολογήσει κανείς από την Αλεξιάδα που ίσως μου δίνεται η ευκαιρία και σε μελλοντικά κείμενα να τα κολλάω, αλλά προς το παρόν επανέρχομαι στο Μοναστρά! Βρήκα πολύ διασκεδαστικές τις διαρκείς αναφορές στο "μιξοβάρβαρο το Μοναστρά", στο "Μοναστρά που ήταν μιξοβάρβαρος όπως ξαναείπα", ακόμα και στους "δυο γενναίους στρατηγούς, το Γεώργιο Παλαιολόγο και αυτόν το μιξοβάρβαρο το Μοναστρά". Δεν είχα συναντήσει άλλοτε τη λέξη και μου φαινόταν αστεία, ειδικά επαναλαμβανόμενη για το ίδιο πάντα πρόσωπο. Ποιος ξέρει τι θα της είχε κάνει της πορφυρογέννητης αυτός ο Μοναστράς, και μιξοβάρβαρο τον ανέβαζε τον άνθρωπο, μιξοβάρβαρο τον κατέβαζε! Ήμουν και κάτω στα Βάτικα όταν διάβαζα το βιβλίο, χωρίς αξιόπιστη πρόσβαση για να ψάξω την ακριβή σημασία στο internet (που λένε και στην Κρήτη).
Μέχρι που ο Μοναστράς κι ένας άλλος αξιωματούχος πιάνονται αιχμάλωτοι από τους σελτζούκους του "Κλιτζιασθλάν" (του Κίλιτζ Αρσλάν). Ο Μοναστράς συνεννοείται με τους δεσμώτες στα τούρκικα "ως μιξοβάρβαρος που ήταν". Ο μιξοβάρβαρος λοιπόν εξ' ορισμού μιλά την τουρκική. Μάλιστα.
Λίγο παρακάτω, προς το τέλος πια του βιβλίου, κάνει την εμφάνισή του ένας Μιχαήλ Στυπειώτης, και η συγγραφέας αισθάνεται την ανάγκη να διευκρινίσει πως όταν μιλάει για Στυπειώτη δεν αναφέρεται "στο γνωστό μιξοβάρβαρο", αλλά σε κάποιον άλλον, άνθρωπο ανώτερης τάξης. Ώπα. Κι άλλος μιξοβάρβαρος, τώρα στα τελειώματα.
Και η χαριστική βολή έρχεται λίγο πιο κάτω: πολλοί από τους στρατιώτες του "Κλιτζιασθλάν" συνεννοούνται και στα ελληνικά, "αφού είναι μιξοβάρβαροι". Ε, κάπου εκεί κατάλαβα. Ο μιξοβάρβαρος της Άννας είναι προφανώς ο διγενής, με πατέρα τούρκο ή τουρκεμένο και μάνα ρωμαία ή το αντίστροφο - για να παραφράσω μια πολιτικώς εσφαλμένη ρήση του συγχωρεμένου Γιάννη Καλαμίτση, ο μιξοβάρβαρος είναι "μισός" τούρκος "και μισός άνθρωπος". Κατά τα χρόνια εκείνα που προχωρούσε ο εκτουρκισμός της μικρασίας, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι τέτοιοι πληθυσμοί θα υπήρχαν αρκετοί.
Ερχόμενος πίσω στο Μαρούσι, μπόρεσα να κοιτάξω και να επιβεβαιώσω την ακριβή έννοια και προέλευση της λέξης. Φαίνεται ότι δεν είναι ιδιωματισμός της πορφυρογέννητης αλλά λέξη που απαντάται και στους αγαπημένους της αρχαίους συγγραφείς. Δε γνωρίζω, μάλιστα, εάν ήταν σε κοινή χρήση στα χρόνια της Άννας, ή μήπως την ξετρύπωσε η ίδια από την ελληνική της παιδεία. Περιττό να διευκρινίσω ότι ουδεμία σχέση έχει με τη... μύξα. Εγώ, πάντως, νομίζω ότι θα την υιοθετήσω ως γενικού σκοπού απαξιωτικό χαρακτηρισμό, όπως πριν καμιά δεκαριά χρόνια θυμάστε μερικοί ότι τους λέγαμε όλους Βησιγότθους!
Οδεύοντας προς το τέλος του σημειώματος, αντιγράφω αυτούσια την νεοελληνική απόδοση αποσπάσματος της Ιστορίας του Νικήτα Χωνιάτη που αναφέρεται στην Άννα Κομνηνή. Το background (που λένε και στην Κρήτη) είναι ότι ο τότε σύζυγός της καίσαρ Νικηφόρος Βρυέννιος έχει μόλις διστάσει να αποπειραθεί τη δολοφονία του Ιωάννη Β' Κομνηνού (του Καλογιάννη που λέγαμε), ματαιώνοντας έτσι ολόκληρη συνωμοσία ανατροπής του, που θα έφερνε το Βρυέννιο στο θρόνο και την Άννα βασίλισσα. Σημειωτέον ότι η Άννα δεν συμπαθούσε καθόλου τον αδερφό της τον Καλογιάννη. Τον θεωρούσε σφετεριστή, καθώς η ίδια ήταν πρωτότοκη και επομένως ήθελε τον πατέρα της να διαδεχτεί ο σύζυγός της.
Γράφει λοιπόν ο Χωνιάτης:
"Γι' αυτό και λένε πως η Καισάρισσα Άννα αγανάκτησε με τη μαλθακότητα του συζύγου της κι έσκασε από το κακό της για τη συμφορά που τη βρήκε και καταράστηκε τη φύση που στην ίδια έδωσε αιδοίο και μήτρα και χάρισε στον Βρυέννιο το πέος και τους όρχεις". (!!!)
Σκέψου να έγραφε τέτοιο πράγμα ιστορικός σήμερα! Αφήνω στην άκρη "εμάς" που "απλώς" θα επαναστατούσε η αισθητική μας, το αισθητήριό μας περί του τι "γράφεται", πού και πώς. Σκέψου τι θα έλεγαν οι ''άλλοι", οι της political correctness (που λένε και στην Κρήτη). Αυτοί που βλέπουν παντού σεξιστές, ρατσιστές, φασίστες... και αν περάσει μια μέρα και δε δούνε κανέναν, παίζει και να πεθάνουν. Μην αραδιάζω ονόματα, στο δημόσιο λόγο μπορείς και μόνος σου να διακρίνες πολλούς τέτοιους... μιξοβάρβαρους - ωραία κολλάει εδώ η λέξη.
Και ως γνωστόν οι Βησιγότθοι είναι οι Γότθοι της δύσης που όμως βρίσκονται ανατολικά σε σχέση με εμάς!
ΑπάντησηΔιαγραφή(Μη χειρότερα!)