Λιτότητα και διαφθορά

Το έτος 1183, σε ηλικία πάνω από 60 ετών και μετά από περιπετειώδη ζωή γεμάτη μάχες, εξορίες, αιχμαλωσίες, φυλακίσεις, δραπετεύσεις, ο Ανδρόνικος Κομνηνός ξεφορτώνεται τον ανήλικο βασιλέα και ανηψιό του Αλέξιο ΙΙ Κομνηνό και στέφεται Βασιλεύς Ρωμαίων, για να μείνει στην ιστορία ως Ανδρόνικος Ι. Κι εγώ τώρα έχω να γράψω κάποια πράγματα για την εσωτερική πολιτική του, αλλά αφού αναφέρθηκα στον Αλέξιο ΙΙ, θυμήθηκα τη συναρπαστική βασιλεία του προκατόχου και πατέρα του, Μανουήλ Ι Κομνηνού, οπότε ξέχνα, αναγνώστη, προς το παρόν τον Ανδρόνικο, ξέχνα και τον τίτλο της ανάρτησης. Ανοίγω μια ωραία παρένθεση να γράψω για τη βασιλεία του Μανουήλ, και έχουμε καιρό να ξαναβρούμε αργότερα και τη λιτότητα, και τη διαφθορά, και τον Ανδρόνικο.

Ο Μανουήλ, λοιπόν, ήταν ο τρίτος πρωταγωνιστής της περιόδου σχετικής ακμής που ονομάζεται Κομνήνεια Αναγέννηση και χαρακτηρίζεται από μερική και προσωρινή αντιστροφή των εδαφικών απωλειών της καταστροφικής Μάχης του Μαντζικέρτ στη Μικρασία, καθώς και ισχυροποίηση της θέσεως της Βασιλείας στα βόρεια και δυτικά Βαλκάνια, έναντι των Ούγγρων και των Σέρβων. Ανοίγοντας παρένθεση μέσα στην παρένθεση προκειμένου να διαγράψω το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, αναφέρω ότι ο μεν πρώτος υπαίτιος της Κομνηνείου Αναγεννήσεως ήταν ο Αλέξιος Ι, πατέρας της Άννας Κομνηνής για τον οποίο συνέγραψε η ιστοριογράφος την Αλεξιάδα. Ο δε δεύτερος ήταν ο γιος του Αλεξίου και αδελφός της Άννας, ο Ιωάννης ΙΙ, ο "κυρ Ιωάννης ο Καλογιάννης", που λέγεται ότι στα 25 χρόνια της βασιλείας του δεν καταδίκασε κανέναν σε θάνατο (κατ' άλλους δεν καταδίκασε ούτε σε ακρωτηριασμό, ενώ κατ' άλλους χρησιμοποίησε και τις δυο ποινές αλλά ελάχιστες φορές). Νομίζω ότι έχω συναντήσει αναφορά σύμφωνα με την οποία για την ευσέβεια, την επιείκεια και τη μεγαλοψυχία του, ο Καλογιάννης τιμάται ως άγιος, αλλά δεν το έχω επιβεβαιώσει. Στα αξιοσημείωτα του στρατιωτικού σκέλους της βασιλείας του, η αναβάθμιση του Τάγματος των Βαράγγων και η ενίσχυση τμημάτων καταφράκτων ("ανατολικού ρυθμού ιπποτών").

Μια άλλη προσωπικότητα της περιόδου που συνδέει τους τρεις βασιλείς ήταν ο Ιωάννης Αξούχ ή Αξούχος, ένας τούρκος ("πέρσης") αιχμάλωτος που ασπάζεται το χριστιανισμό και μεγαλώνει στην αυλή του Αλεξίου Ι - σαν ψυχογιός, θα έλεγε κανείς. Συνδέεται με δυνατή φιλία με τον Καλογιάννη, που μόλις ανεβαίνει στο θρόνο τον προβιβάζει σε Μέγα Δομέστικο ("πρωθυπουργό"), και επωφελείται τα μέγιστα από τις συμβουλές και τη στήριξη ενός ικανότατου συνεργάτη. Η αντίληψη των δυο Ιωάννηδων για τα ορατά εδαφικά όρια της επί Γης Βασιλείας είναι απλή: βόρειο σύνορο ο Δούναβης, η ιταλική χαμένη οριστικά, η καρδιά του κράτους είναι η Μικρά Ασία και πιο επικίνδυνος εχθρός είναι ο σελτζούκος σουλτάνος του Ικονίου, που μεθοδικά και σταδιακά πρέπει να συντριβεί και τα σύνορα της Βασιλείας να φτάσουν ξανά στον Ευφράτη. Με βάση αυτό το στρατηγικό δόγμα, ο Καλογιάννης αποφεύγει τις ναυτικές περιπέτειες στην Αδριατική (με τίμημα ταπεινωτικές διευθετήσεις με τους ενετούς), οι δε πόλεμοί του στα Βαλκάνια μού μοιάζουν αμυντικοί. Στη Μικρασία, όμως, χρόνο το χρόνο, σιγά-σιγά αλλά σταθερά, φαίνεται να πολιορκεί και να καταλαμβάνει το ένα μετά το άλλο τα κάστρα των σελτζούκων. Τελικά, όταν πεθαίνει το 1143, έχει επιτύχει σημαντικό ποσοστό του τελικού στρατηγικού στόχου.

Ο Αξούχος θα ζήσει μερικά χρόνια μετά την εκδημία του σταυραδελφού του. Θα εξασφαλίσει την ομαλή διαδοχή στο θρόνο για το γιο του Καλογιάννη, το Μανουήλ. Θα διατηρήσει τη θέση του Μεγάλου Δομέστικου και θα προσπαθήσει να μεταδώσει στο νέο βασιλέα τις ίδιες ιδέες περί της γενικότερης στρατηγικής βάσει των οποίων λειτουργούσε ο πατέρας του. Για καλό ή για κακό, όμως, ο Μανουήλ δεν θα τον πολυακούει!

Ο Μανουήλ ήταν γενναίος, πολεμοχαρής και φιλόδοξος. Σκοπός του η ανασύσταση της αυτοκρατορίας του μεγάλου Ιουστινιανού! Δεν περιορίζεται στη Μικρά Ασία. Εμπλέκεται σε επεκτατικές εκστρατείες εναντίον των Ούγγρων, αλλά και των ενετικών κτήσεων της Δαλματίας. Επεμβαίνει στην Ιταλία. Ναυπηγεί δυο-τρεις φορές στόλους από την αρχή, που τους χάνει σε ναυμαχίες ή θαλασσοταραχές - στην Αδριατική, αλλά και στις ακτές της Αιγύπτου (!) - ναι, ρωμαϊκός στόλος αποβιβάζει στρατό στην Αίγυπτο και ανεπιτυχώς προσπαθεί να ανακαταλάβει την Αλεξάνδρεια, πιθανολογώ για πρώτη φορά από τον καιρό της ισλαμικής κατάκτησης!

Ο Μανουήλ κερδίζει πολλές μάχες, αλλά λίγους πολέμους. Τα κέρδη των νικηφόρων πολέμων μικρά και βραχυπρόθεσμα, συχνά δεν δικαιολογούν το κόστος. Αποδεικνύεται ικανότατος τακτικώς - όχι όμως και στρατηγικώς. Αν δε με απατά η μνήμη μου, επί των ημερών του εκδηλώνεται ανταρσία στην Κύπρο από κάποιον επίδοξο σφετεριστή συγγενή του που ανακηρύσσει εαυτόν Βασιλέα. Γιατί διάλεξε την Κύπρο ο σφετεριστής; Μα γιατί ο Μανουήλ είχε χάσει όλα του τα πλοία σε κάποια από τις άστοχες περιπέτειές του και δεν μπορούσε ούτε εκατό ψιλούς να αποβιβάσει. Νομίζω από τότε ήταν που η Κύπρος δεν ξαναδιοικήθηκε από το εκάστοτε ελληνικό εθνικό κέντρο. Και η μεγαλύτερη αποτυχία: η ήττα στο Μυριοκέφαλο, δίδυμη της ήττας στο Μαντζικέρτ, 100 και κάτι χρόνια πριν. Ισχυρός στρατός, θεωρητικά ικανός να μπει εύκολα στο Ικόνιο και να ξεμπερδεύει μια και καλή με την Τουρκιά, πέφτει σε ενέδρα και ηττάται. Παρήγορο, φαντάζομαι, ότι ο Μανουήλ Κομνηνός δεν αιχμαλωτίζεται, όπως παλιότερα ο Ρωμανός Διογένης.

Είναι να τρελλαίνεται κανείς. Τόσο στο Μαντζικέρτ όσο και στο Μυριοκέφαλο η ισχύς των όπλων μας, οι αριθμοί, η στρατιωτική παράδοση, η γνώση της στρατιωτικής τέχνης, η εμπειρία των στρατηγών ήταν τέτοια, που η νίκη θα πρέπει να εθεωρείτο δεδομένη. Φτάνει να αποφεύγαμε τις ενέδρες. Και τις "πατάτες". Δεν το κάναμε... Μία φορά αν το είχαμε κάνει από τις δύο... η Ιστορία δε χωράει "αν", αλλά δεν είναι αβάσιμο να πιθανολογήσει κανείς ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι Τούρκοι θα είχαν στην Ιστορία την ίδια θέση με τους Άβαρους, τους Ούνους και τους Πετσενέγκους. Ακόμα κι έτσι, όμως, με αποδεκτό το ενδεχόμενο της απρόσμενης ήττας, αναρωτιέται κανείς πώς θα μπορούσαν να είχαν πάει τα πράγματα αν ο Μανουήλ είχε ακούσει το γερο-Δομέστικο Ιωάννη και δεν είχε παρεκκλίνει από τη συνετή στρατηγική του πατέρα του, ξοδεύοντας ενέργεια, χρήματα και ανθρώπινο δυναμικό, για λίγα εδαφικά κέρδη στα δυτικά Βαλκάνια με πληθυσμούς αμφίβολης αφοσίωσης.

Κατά τα άλλα, ο Μανουήλ υπήρξε δυτικόφιλος ο ίδιος και έχαιρε και σημαντικής εκτίμησης στις αυλές των ρηγάδων της Εσπερίας. Ήταν ο καιρός που τα φραγκικά κράτη των σταυροφόρων κρατούσαν καλά στη Μέση Ανατολή και ήταν υπολογίσιμες τοπικές δυνάμεις. Η πολιτισμική όσμωση μεταξύ Ρωμανίας και Φραγκιάς, επομένως, επιτυγχανόταν και μέσω του Λεβάντε. Αμφιβάλω κιόλας αν υπήρχαν πολλοί που να συνειδητοποιούσαν τη σημασία του Σχίσματος του 1054, ενώ και η Πρώτη Άλωση, αυτή του 1204, δεν είχε συντελεστεί ακόμα. Η απέχθεια, λοιπόν, των Ρωμαίων απέναντι στους Φράγκους ήταν ακόμα κάπως υπό έλεγχο, και ενδεχομένως πιθανότητες ιάσεως του Σχίσματος υπαρκτές. Ως χαρακτηριστικό της πολιτισμικής όσμωσης και της κάποιας δυτικοτροπίας του Μανουήλ, αναφέρεται ότι στην αυλή του, εκτός από το κυνήγι και το παραδοσιακό τζυκάνιον, οι ευγενείς διασκεδάζουν και με αγώνες κονταρομαχίας σαν αυτούς που γνωρίζουμε από τα ιπποτικά μυθιστορήματα.

Και διαπραγματεύσεις με τον Πάπα, με δεδηλωμένο στόχο την ίαση του Σχίσματος, έγιναν επί Μανουήλ. Στα πλαίσια της αέναης σύγκρουσης κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας στην Εσπερία, που προϋπήρχε, συνεχίστηκε μετά και κατά μία έννοια και μορφή ίσως συνεχίζεται ως τις μέρες μας - στο δικό μας τόπο επί Ρωμανίας είχε βρεθεί ένα modus vivendi και ένα modus operandi, με βάση την αρχή της Συναλληλίας, όχι πάντοτε ανέφελο - αλλά ξεφεύγω - στα πλαίσια λοιπόν αυτής της σύγκρουσης, ο Πάπας ενδιαφέρθηκε να ακούσει την προσέγγιση του Βασιλέα, με σκοπό να απαλλαγεί ή να περιορίσει την επιρροή του Αλαμανού ρήγα, του διαδόχου, δηλαδή, του Καρλομάγνου. Ο Μανουήλ δέχτηκε να αναγνωρίσει το εκκλησιαστικό πρωτείο του Πάπα στην Ανατολή, ζήτησε όμως για αντάλλαγμα να αναγνωρίσει ο Πάπας το δικό του κοσμικό πρωτείο στη Δύση - να πάρει πίσω, δηλαδή, τις αξιώσεις των Φράγκων επί της κληρονομιάς και της παράδοσης της Αρχαίας Ρώμης, που τους είχε απονείμει το 800 μ.Χ. ο Πάπας Λέων ΙΙΙ στέφοντας τον Καρλομάγνο. Αυτό θα επέτρεπε στο Μανουήλ να συνεχίσει να κυνηγά την ανασύσταση της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού από ισχυρότερη διπλωματική θέση, καθώς τουλάχιστον θεωρητικά όλη η χριστιανοσύνη θα έπρεπε να αναγνωρίσει τα δικαιώματα του Βασιλέα επί όλων των αρχαίων - ανατολικών και δυτικών - ρωμαϊκών κτήσεων. Ο Πάπας όμως σκέφτηκε ότι μια τέτοια συμφωνία δεν ισχυροποιούσε, στην πραγματικότητα, τη θέση του, καθώς απλώς θα έβαζε αγκάθι στο πλευρό του το Γρεκό βασιλιά αντί του Αλαμανού ρήγα. Την επιθυμία του να απαλλαγεί τελείως από το αγκάθι και να ασκεί ο ίδιος περισσότερη κοσμική εξουσία, αυτή δεν την εξυπηρετούσε. Έτσι το πράγμα κόλλησε, πριν καν ανακατευτούν δικοί μας πατριάρχες, σύνοδοι κλπ.

Κάπως έτσι, λοιπόν, κύλησε η βασιλεία του Μανουήλ Ι Κομνηνού, με ηρωικούς πολέμους χωρίς μεγάλο αντίκρισμα, προφανώς με σκληρή φορολογία για να υποστηριχθούν αυτοί, αλλά και γενικότερη παραμέληση των εσωτερικών ζητημάτων, με τους μικροαγρότες των επαρχιών (τους "μικρομεσαίους" της εποχής) να συνθλίβονται ανάμεσα στην εξουθενωτική φορολογία και την αυθαιρεσία των δυνατών.

Ο Μανουήλ πέθανε από ασθένεια το 1180. Τον διαδέχτηκε ο 11χρονος γιος του Αλέξιος ΙΙ, που κυβέρνησε τρία χρόνια, αρχικά έως το 1182 υπό την επιτροπεία της φράγκισας μητέρας του, Μαρίας της Αντιόχειας. Φαίνεται εν τω μεταξύ πως, δικαίως ή αδίκως, αυθορμήτως ή υπό την επιρροή δημαγωγών, είχαν φουντώσει αντιδυτικά αισθήματα στο λαό / όχλο της Πόλης - για διάφορους λόγους: είτε για τις ταπεινωτικές εμπορικές συμβάσεις που επέτρεπαν στους ιταλούς εμπόρους να πλουτίζουν εις βάρος των δικών μας, είτε ήταν ενόχληση ετών από τους δυτικούς τρόπους του μακαριστού κυρ Μανουήλ, είτε πιθανότατα η φράγκισα αντιβασίλισσα που έκανε κουμάντο ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλής. Το 1182-83 ήταν πολύ ταραγμένη περίοδος, με κυριότερο επεισόδιο τις σφαγές των Λατίνων της Πόλης, που λίγο γνωρίζουμε και κακώς. Όταν έπεσε πάντως ο κουρνιαχτός... βασιλέας βρέθηκε ο Ανδρόνικος Ι Κομνηνός, ενώ τόσο ο Αλέξιος όσο και η Μαρία είχαν θανατωθεί.

Ο Ανδρόνικος ήταν εξάδελφος του Μανουήλ, εγγόνια και οι δύο του Αλεξίου Ι. Υπήρξαν σύντροφοι στο παιχνίδι και αργότερα στο κυνήγι. Ο Ανδρόνικος είχε τις περιπέτειες που επιγραμματικά ανέφερα στην πρώτη-πρώτη γραμμή αυτού του άρθρου· είχε επίσης στασιάσει μία ή δύο φορές εναντίον του εξαδέλφου του, ο οποίος όμως αντί να τον τυφλώσει όπως όριζε ο Κώδιξ του Ιουστινιανού, τον είχε απλώς εξορίσει, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ, ο Ανδρόνικος να ζει σε μικρασιατική επαρχία - σαν άρχοντας, αλλά μακρυά από την Πόλη και το θρόνο. Η μεγαλοψυχία που επέδειξε ο εξάδελφός του, εν τούτοις, δεν τον εμπόδισε να συνομωτίσει εναντίον της χήρας και του γιου του, και εκμεταλλευόμενος τις ταραγμένες συνθήκες να ανέβει στο θρόνο.

Ο Ανδρόνικος, λοιπόν, θες λόγω προχωρημένης ηλικίας, θες λόγω ελλείψεως ρευστού, θες έχοντας επίγνωση της κακής κατάστασης των εσωτερικών της Πολιτείας, δεν ασχολήθηκε με πολέμους και κατακτήσεις, αλλά έδωσε προτεραιότητα στην εσωτερική αναδιοργάνωση των επαρχιών. Κάλεσε διοικητές και δημοσίους λειτουργούς, ή ίσως έστειλε και καινούριους, και τους φόρτωσε δώρα και χρήματα. Αυτό είναι το στοιχείο το οποίο θα ήθελα να σχολιάσω και σε μπάφιασα με όλες τις παραπάνω ιστορίες!

Γιατί ο βασιλέας Ανδρόνικος φρόντισε να (υπερ)ικανοποιήσει υλικά τους λειτουργούς των επαρχιών; Για να "εξασφαλίσει" ότι αυτοί θα κάνουν δίκαια και ευσυνείδητα τη δουλειά τους και δεν θα μεροληπτούν δωροδοκούμενοι από τους "δυνατούς" των επαρχιών. Δηλαδή, ικανοποιημένοι υλικά, θα μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό της δωροληψίας.

Είχε επιτυχία το μέτρο; Είναι δύσκολο να πεις. Η αφήγηση που μας σώζεται λέει ότι αρχικά η εσωτερική πολιτική του Ανδρόνικου ήταν επιτυχής αν και σκληρή. Ο κοσμάκης επικροτούσε τις παραδειγματικές τιμωρίες των διεφθαρμένων δυναστών του. Σύντομα όμως η διακυβέρνηση παραέγινε τυραννική. Βρήκα αναφορά σε "καθεστώς τρόμου", φαντάζομαι για όλο τον κόσμο και όχι μόνο τους δυνατούς. Κι επειδή "του έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει"... επιπλέον, προέκυψε και το κούρσος της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς, που ως στρατιωτική αποτυχία εξόργισε τον κόσμο... ο Ανδρόνικος ουσιαστικά λυντσάρεται από τον όχλο μόλις το 1185 και στο θρόνο ανεβαίνει η καταστροφική δυναστεία των Αγγέλων που δεν ενδιαφέρει το παρόν κείμενο.

Θα κάνω μια παραδοχή για να συνεχίσω. Θα παραδεχτώ ότι το παραπάνω μέτρο είχε επιτυχία επαρκή, ή τουλάχιστον ότι ήταν ένα μέτρο λογικό, αυτό που θα έπρεπε να κάνει ένας βασιλιάς της εποχής για να ανασυγκροτήσει τη δημόσια διοίκηση.

Πού στηρίζω αυτή την παραδοχή;

Κατ' αρχήν, δεν υπάρχει κάτι χειροπιαστό που να την ανατρέπει! Δε φαίνεται να ήταν αυτό που ανέτρεψε τον Ανδρόνικο, τουλάχιστον όχι από μόνο του και όχι ευθέως.

Έπειτα, οι "βυζαντινοί" δε συνήθιζαν να κάνουν πράγματα στον αέρα. Δε λέω ότι δεν έκαναν λάθη πολιτικής, λέω ότι έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι δεν έκαναν επιλογές "ξεκάρφωτες". Το αντίθετο, έχουν κατά κόρον λοιδορηθεί από νεωτεριστές, φράγκους και φραγκολάτρες ιστορικούς, φι(σκυ)λοσόφους, καραμπουρδολόγους, ότι ήταν "συντηρητικοί" και "δεν καινοτομούσαν". Σώζονται πληθώρα κειμένων (εγχειριδίων, θα έλεγε κανείς) με οδηγίες και συμβουλές προς ηγήτορες και κυβερνήτες ("κανονισμοί", στη σύγχρονη γλώσσα). Κατ' εξοχήν για θέματα στρατιωτικά, αλλά όχι μόνο. Και κάτι άλλο: έχοντας συνείδηση συνέχειας από την αρχαία, ειδωλολατρική Ρώμη, οι "βυζαντινοί" δεν ντρέπονταν να πάρουν παραδείγματα πολιτικής (ή στρατηγικής, ηρωισμού, ήθους, ο,τιδήποτε) από την αρχαία Ρώμη. Εντελώς δειγματοληπτικά, στο Στρατηγικόν του Κεκαυμένου έχω βρει αναφορά στον Αύγουστο Καίσαρα, ο οποίος "θυμώδης ων και απηνής και πόρνος και γνώμας επιψόγους έχων και κακάς, όμως την φυσικήν φρόνησιν έχων" προσλαμβάνει για σύμβουλο έναν σοφό και ενάρετο έλληνα, ονόματι Αθηνόδωρο από την Αλεξάνδρεια. Ο Κεκαυμένος θέλει μ' αυτό το παράδειγμα να προτείνει στον αναγνώστη του όταν ασκεί διοίκηση να διαλέγει καλούς συμβούλους που θα του λένε αλήθειες και όχι κολακείες, κι εγώ εκμεταλλεύομαι την αναφορά στο σοφό Αλεξανδρινό για να σημειώσω ότι ούτε των αρχαίων ελλήνων τη σοφία δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν οι ύστεροι Ρωμαίοι. Τελικά: τον καιρό του Ανδρόνικου, η Πολιτεία μπορούσε να αντλεί εμπειρίες από ίσαμε 1700 χρόνια πολιτικής παράδοσης, μεθόδων και τακτικών, κάποτε και καταγεγραμμένων.

Παραδέχομαι λοιπόν (προσωρινά!) ότι για να μειώσεις τη διαφθορά, οφείλεις να αυξήσεις τις απολαβές των δημοσίων λειτουργών.

Χμμμ...

Δηλαδή ο Τσοχατζόπουλος και ο Παπαγεωργόπουλος που είναι φυλακή, είναι γιατί έπαιρναν μικρούς μισθούς;!

Το αντίστροφο είναι πιο πιστευτό: αν μειώσεις τις απολαβές, κάνεις τους ανθρώπους πιο επιρρεπείς στη διαφθορά, πράγμα που πλήττει και τα κρατικά έσοδα, και για να τα βγάλεις πέρα μειώνεις κι άλλο τις απολαβές, κάνοντας περισσότερους επιρρεπείς κλπ. Ένας από τους πολλούς φαύλους κύκλους της λιτότητας - γνωστά αυτά, δε λέω καμιά σοφία.

Παρεμπιπτόντως, αν τυχόν υπάρχει κανείς που δεν το έχει καταλάβει ακόμα, κοινωνία με μηδενική διαφθορά δεν μπορεί να υπάρξει, και δε συμφέρει καν να υπάρξει! Από κάποιο σημείο και μετά, η εξιχνίαση και πάταξη της διαφθοράς θα κόστιζε πιο πολύ από τη ζημιά που προκαλεί η ανοχή της. Η βέλτιστη διοίκηση θα ήταν αυτή που θα πάτασσε τη διαφθορά μέχρι αυτού του σημείου και ούτε εκατοστό παραπέρα. Γι' αυτό όταν ακούς τους κυβερνώντες ότι θα βγάλουν λαγούς από καπέλα "πατάσσοντας τη διαφθορά", κράτα πολύ μικρό καλάθι.

Δύσκολο, πάντως, σε κάθε περίπτωση, να υποστηρίξει κανείς την σήμερον το ευθές της παραπάνω παραδοχής. Δεν μπορείς στα καλά σου να ισχυριστείς ότι διπλασιάζοντας τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα θα μειωθεί η διαφθορά! Δεν μπορείς καν να πεις ότι αυξάνοντας τους μισθούς κατά Α ή Β εκατοντάδες ευρώ το μήνα θα έρθεις πιο κοντά στο βέλτιστο σημείο. Ο υπάλληλος που "ανακαλύπτει" χαρτόσημο για να περάσεις από το γραφείο του, θα συνεχίσει απλώς να το ζητάει και να το εισπράττει, ειδικά αν δεχτούμε όσα λέγονται για τη δαιδαλώδη νομοθεσία που παράγει διαφθορά για να κάνεις την απλούστερη δουλειά σου.

Άρα τι κάνω; Ένας δρόμος είναι να δεχτώ ότι βρήκα τοίχο, να ξεχάσω ό,τι έγραψα και να μην το αναρτήσω, ή να το τροποποιήσω σε ανάρτηση καθαρά ιστορικής φύσεως για τους βασιλείς της Κομνηνείου Αναγεννήσεως.

Εναλλακτικά, μπορώ να υποθέσω ότι αυτό που είναι αβάσιμο σήμερα, ήταν βάσιμο τον καιρό του Ανδρόνικου, ότι δηλαδή αντίθετα από σήμερα, μια γενναία αύξηση των απολαβών των δημόσιων λειτουργών τα χρόνια εκείνα ήταν μια πολιτική που θα έφερνε αποτελέσματα ως προς την εύρωστη λειτουργία του κράτους και την αποφυγή / μείωση της διαφθοράς. Και να αερολογήσω κομματάκι, προσπαθώντας να εξηγήσω τι άλλαξε. Μου φαίνεται αυτός ο δεύτερος δρόμος θα έχει πιο πολλή πλάκα, οπότε ξεκινάω...

Το 12ο αιώνα, κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος ήταν αυτός του Σοφού Ανθρώπου (Homo Sapiens). Στις μέρες μας δεν είμαι βέβαιος ότι μπορούμε να δηλώσουμε το ίδιο. Βλέπω να κυριαρχεί ένας άλλος τύπος, που ίσως τείνει να διαχωριστεί και βιολογικά, αυτός του Αχόρταγου Ανθρώπου (Homo Avarus). Σε διαβεβαιώ ότι το σκέφτηκα όλο αυτό μόνος μου, με μια μικρή βοήθεια λεξικού για το λατινικό όρο, αν και αμφιβάλω αν είμαι ο πρώτος που κάνω τη σκέψη.

Δεν ξέρω πότε αποκτά το πάνω χέρι ο Αχόρταγος. Έχω στο μυαλό μου παράδειγμα από 15ο - 16ο αιώνα της διεθνούς ιστορίας που φαίνεται να στηρίζει την υπόθεση της μετάβασης από το Σοφό στον Αχόρταγο ήδη από τότε (δηλαδή, δεν θα τα ρίξω όλα στη νεωτερικότητα). Θα το αφήσω για άλλη ανάρτηση, αυτή παραμεγάλωσε!

Συμπέρασμα λοιπόν: όταν μελετούμε την Ιστορία και προσπαθούμε να αντλήσουμε διδάγματα ή ερμηνείες και να διακρίνουμε πιθανές λύσεις και δρόμους διεξόδου για το σήμερα, καλό είναι να προσέχουμε σε ποιον τύπο ανθρώπου αναφέρεται αυτό που διαβάζουμε, και κατά πόσο η λύση που μπορεί να διακρίνουμε θα είχε εφαρμογή στις σημερινές κοινωνίες των Αχόρταγων.

Κυρίως είναι κάτι που εγώ πρέπει να έχω στο μυαλό μου, αφού εγώ είμαι κατά κόρον αυτός που όταν διαβάζει Ιστορία κάνει αναγωγές και παραλληλισμούς.

Κουραφέξαλα; Ασφαλώς. Δες όμως το παρακάτω βίντεο:

Ας φανταστούμε έναν εξωγήινο που ζει αρκετές χιλιάδες χρόνια, και η δουλειά του είναι να κινηματογραφεί τη ζωή στη Γη, σαν εκπαιδευτικό ντοκιμανταίρ που προβάλει στον πλανήτη του. Μέσα στα πλαίσια της απασχόλησής του αυτής, συναντά και τις παραπάνω σκηνές.

Δε θα ενθουσιαστεί που ανακάλυψε καινούρια μορφή ζωής στον πλανήτη που έχει μελετήσει τόσο καλά επί χιλιετίες και νόμιζε πια ότι ήξερε όλα τα μυστικά του; Δε θα αρπάξει την ευκαιρία να καταγράψει τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής αυτού του καινούριου έμβιου όντος;

Λες να του φανεί για συμπεριφορά Homo Sapiens αυτή;